ثلاثی مجرد : افتطمعون=ا=استفهام ف حرف ربط تطمعون = فعل مضارع منصوب به این دلیل منصوب است که جواب طلب است؟

 بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. افتطمعون=ا=استفهام ف حرف ربط تطمعون = فعل مضارع منصوب به این دلیل منصوب است که جواب طلب است؟
1. جمع مذکر مخاطب، ریشه (ط م ع)صحیح وسالم ثلاثی مجردفاعل (واو)ومعلوم ، متعدی
2. یو منوا=فعل مضارع مرفوع جمع مذکر مخاطب ریشه (ئ م ن)صحیح ومهموز الفا ثلاثی مزید فاعل (واو)ومعلوم مفعول =متعدی
3. جمع مذکر مخاطب ریشه (س م ع)صحیح وسالم ثلاثی مجردفاعل (واو)ومعلوم ، متعدی
4. لا یعلمون: فعل مضارع منفی/جمع مذکر غائب /(ع ل م)صحیح - سالم/ثلاثی مجرد/معلوم/ متعدی //فاعل واو ضمیر بارز
5. یظنّون: مضارع /جمع مذکر غائب/(ظ ن ن )صحیح-مضاعف/ثلاثی مجرد/معلوم متعدی //فاعل واو
6. آیه 79) یکتبون: فعل مضارع مرفوع /جمع مذکر غائب /(ک ت ب )صحیح سالم /ثلاثی مجرد/معلوم /متعدی //فاعل واو
7. یقولون: فعل مضارع مرفوع/جمع مذکر غائب/(ق و ل )اجوف واوی اعلال به حذف/ مجرد /معلوم /متعدی //فاعل واو
8. ل+یشتروا: مضارع منصوب به ان مقدره /جمع مذکر غائب /(ش ر ی)ناقص /مجرد /معلوم /متعدی ///فاعل واو1
9. کتبت: فعل ماضی /مفرد مونث غائب /(ک ت ب)صحیح سالم /مجرد /معلوم /متعدی //فاعل هی مستتر
10. یکسبون:فعل مضارع مرفوع /جمع مذکر غائب /(ک س ب )صحیح سالم /مجرد /معلوم /متعدی//فاعل واو
11. قالوا" ماضی / جمع مذکر غایب / ثلاثی مجرد/ بروزن فعلوا / (ق و ل ) اجوف واوی / متعدی / معلوم / گفتند
12. لن تمسّ +نا " مضارع منصوب به لن ناصبه / مفرد مذکر مخاطب / ثلاثی مجرد/ بروزن تمدد / (م س س ) مضاعف / متغدی / معلوم / هرگز نمی رسد مارا
13. قل " امر /مفرد مذکر مخاطب / ثلاثی مجرد/بر وزن افعل / (ق و ل ) اجوف واوی / متعدی / معلوم / بگو
14. اتّخذتم" ماضی جمع مذکر مخاطب / افتعال / ------------( ا خ ذ ) مهموزالفاء / متعدی / معلوم / گرفتید
15. لن یخلف "مضارع منصوب به لن ناصبه/ مفرد مذکر غایب/ افعال / بروزن یفعل / (خ ل ف ) صحیح سالم / متعدی / معلوم / هرگز خلف وعده نمی کند
16. تقولون " مضارع / جمع مذکر مخاطب / ثلاثی مجرد/ بروزن تفعلون / (ق و ل ) اجوف واوی / متعدی / معلوم / می گویید
17. لاتعلمون" مضارع منفی به لای نافیه / جمع مذکر مخاطب / ثلاثی مجرد/ بروزن تفعلون / (ع ل م ) صحیح سالم / متعدی / معلوم ..نمی دانید
18.  
19. عَرَ‌ضَهُمْ: فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (ع ر ض) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی
20. لَمْ أَقُل1: فعل جحد(مضارع مجزوم)، متکلم وحده، (ق و ل) اجوف واوی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی
21. أَعْلَمُ: فعل مضارع مرفوع، متکلم وحده، (ع ل م) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی
22. أَعْلَمُ: مثل أَعْلَمُ در بالا
23. اُسجُدوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب(س ج د)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی.
24. فسَجدوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب(س ج د)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی. / ف: حرف ربط.
25. أستکبرَ: فعل ماضی، مفرد مذکر غایب(ک ب ر)، صحیح و سالم، ثلاثی مزید من باب استفعال، معلوم، لازم.
26. کانَ: فعل ماضی، مفرد مذکر غایب(ک و ن)، معتل و اجوف واوی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم.
27. اُسکُن: فعل امر، مفرد مذکر مخاطب(س ک ن)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم.
28. شئتُما: فعل ماضی، مثنی مذکر مخاطب(ش ی ء)، مهموز اللام و معتل و اجوف یایی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی. / تُما: فاعل و محلا مرفوع.
29. لا تقرَبا: فعل نهی، مثنی مذکر مخاطب(ق ر ب)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم. / لا: حرف نهی.
30. فتکونا: فعل مضارع مجزوم، مثنی مذکر مخاطب(ک و ن)، معتل و اجوف واوی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم.
31. فَأَخْرَ‌جَهُمَا: ( ف)حرف عاطفه؛ ( أَخْرَ‌جَ) فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (خ ر ج) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی؛ (هما) ضمیر منفصل نصبی مثنی مذکر غایب
32. کَانَا: فعل ماضی مثنی مذکر غایب، (ک و ن) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم؛ افعال ناقصه
33. قُلْنَا : فعل ماضی متکلم مع الغیر، (ق و ل) معتل اجوف واوی ، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی؛ ( نا) ضمیر متصل رفعی( فاعل)
34. ‌‌‌ ‌‌‌إهْبِطُوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب، ( ه ب ط) صحیح سالم، لازم؛ فاعل: انت مستتر
35. تَلَقَّىُ1..5 (اعلال قلب)1..5 تَلَقَّىٰ
36. فَتَابَ: (ف) حرف عاطفه، فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (ت و ب) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم
37. تَوَبَ 1..5 (اعلال قلب)1..5 تَابَ
38. قُلْنَا: فعل ماضی، متکلم مع الغیر، (ق و ل ) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی
39. اهْبِطُوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب، ( ه ب ط) صحیح سالم، لازم؛ فاعل: واو
40. یَأْتِیَنَّکُم: فعل مضارع مبنی بر فتح در محل جزم فعل شرط، مفرد مذکر غایب، (أ ت ی) مهموز الفاء، ناقص یایی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی؛ + ن تأکید ثقیله + (کم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر مخاطب، مفعول به
41. یَحْزَنُونَ: فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب،( ح ز ن)، صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم
42. کَفَرُ‌وا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب(ک ف ر)، صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم..اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

ثلاثی مجرد فقلنا =فعل ماضی متکلم مع الغیر ریشه /ق و ل/معتل اجوف واوی ثلاثی مجردمعلوم متعدی فاعل نا و ضمیر متصل رفعی

                         بسم الله الرحمن الرحیم

                       اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. ثلاثی مجرد
1. فقلنا =فعل ماضی متکلم مع الغیر ریشه /ق و ل/معتل اجوف واوی ثلاثی مجردمعلوم متعدی فاعل نا و ضمیر متصل رفعی
2. اضرب=فعل امر .مفرد مذکر مخا طب ریشه /ض ر ب/صحیح و سالم ثلاثی مجرد-فاعل هو مستتر مفعول .معلوم . متعدی.
3. کلوا=فعل امر ریشه /ا ک ل/جمع مذکر مخا طب ثلاثی مجردصحیح ومهموز الفا معلوم متعدی فاعل واو
4. واشربوا =فعل امر جمع مذکر غایب ریشه /ش ر ب/صحیح و سالم ثلاثی مجردفا عل واو معلوم
5. واقیموا امر. جمع مذکرغایب. ریشه/ق و م/ معتل اجوف ثلاثی مجرد.متعدی، فاعل /وا/
6. واتوا.فعل امر ریشه/ا ت ی/ جمع مذکر غایبصحیح ومهموز الفا قانون تخفیف همزه بر وزن افعل ثلاثی مجردمتعددی فاعل /وا/
7. وارکعوا فعل امر جمع مذکر غایب /ریشه/ر ک ع/صحیح و سالم ثلاثی مجرد.متعددی فاعل /وا/
8. إرْ‌کَعُوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب. ریشه(ر ک ع) صحیح سالم، ثلاثی مجرد.متعدی، فاعل: واو
9. فادع =ف حرف ادع =فعل مضارع متکلم وحده ریشه /د ع و/معتل ناقص یایی .ثلاثی مجردبر وزن فعل معلوم
10. لن نصبر =فعل مضارع متکلم مع الغیر ریشه /ص ب ر/صحیح وسالم ثلاثی مجردبر وزن نفعل معلوم متعدی فاعل نحن مستتر .
11. فادع =ف حرف ادع =فعل مضارع متکلم وحده ریشه /د ع و/معتل ناقص یایی .ثلاثی مجردبر وزن فعل معلوم متعدی فاعل انا
12. یَسْفِکُ: فعل مضارع، مفرد مذکر غایب، (س ف ک) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی
13. لَا تَعْلَمُونَ: فعل نفی( مضارع مرفوع)، جمع مذکر مخاطب، (ع ل م) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم
14. آیه78) آیه 67) واقیمواالصلواه واتواالزکوه و ارکعوا مع الرکعین ایه43 سوره بقره. واقیموا امر. جمع مذکر غایب. ریشه/م و م/ معتل اجوف ثلاثی مجرد.متعدی فاعل /وا/
15. واتوا.فعل امر ریشه/ا ت ی/ جمع مذکر غایب صحیح ومهموز الفا قانون تخفیف همزه بر وزن افعل ثلاثی مجردمتعددی فاعل /وا/ وارکعوا فعل امر جمع مذکر غایب /ریشه/ر ک ع/صحیح و سالم ثلاثی مجرد.متعددی فاعل /وا/
16. إرْ‌کَعُوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب. ریشه(ر ک ع) صحیح سالم، ثلاثی مجرد.متعدی، فاعل: واو
17. اضرب=فعل امر .مفرد مذکر مخا طب ریشه /ض ر ب/صحیح و سالم ثلاثی مجرد-فاعل هو مستتر مفعول .معلوم . متعدی.
18. قلتم =فعل ماضی جمع مذکر مخاطب ریشه /ق و ل/معتل اجوف واوی ثلاثی مجرد بر وزن فعلتم معلوم متعدی فاعل تم . گل مریم ببخشید صرف فعل ماضی قال را در کدام تا÷یک ÷یدا کنم لن نصبر =فعل مضارع متکلم مع الغیر ریشه /ص ب ر/صحیح وسالم ثلاثی مجردبر وزن نفعل معلوم متعدی فاعل نحن مستتر .
19. الذین یظنون انهم ملقوا ربهم و انهم الیه راجعون. یظنون.فعل مضارع مرفوع .ریشه /ظ ن ن/ ثلاثی مجرد.جمع مذکر مخاطب .صحیح و مضاعف .فاعل /واو/ ملقوا .فعل ریشه /ل ق ی/ بقیه اش شرمنده راجعون فعل ریشه /ر ج ع/ صحیح و سالم ثلاثی مجرد
20. لقوا: فعل ماضی /جمع مذکر غائب /(ل ق ی) ناقص یایی / ثلاثی مجرد/اعلال به حذف1/معلوم/متعدی// فاعل واو
21. لا یعلمون /فعل مضارع مرفوع . منفی به لا ی نافیه (نون جمع عوض رفع )(ع ل م)صحیح سالم -ثلاثی مجرد
22. معلوم -متعدی -صیغه جمع مذکر غایب-
23. یعلم / فعل مضارع مرفوع .ضمه ظاهری .(ع ل م ) صحیح سالم -ثلاثی مجرد- معلوم- متعد
24. لن نصبر =فعل مضارع متکلم مع الغیر ریشه /ص ب ر/صحیح وسالم ثلاثی مجردبر وزن نفعل معلوم متعدی فاعل نحن مستتر .
25. فادع =ف حرف ادع =فعل مضارع متکلم وحده ریشه /د ع و/معتل ناقص یایی .ثلاثی مجردبر وزن فعل معلوم متعدی فاعل انا
26. الذین یظنون انهم ملقوا ربهم و انهم الیه راجعون. یظنون.فعل مضارع مرفوع .ریشه /ظ ن ن/ ثلاثی مجرد.جمع مذکر مخاطب .صحیح و مضاعف .فاعل /واو/ ملقوا .فعل ریشه /ل ق ی/ بقیه اش شرمنده راجعون فعل ریشه /ر ج ع/ صحیح و سالم ثلاثی مجرد
27. قال: فعل ماضی -مفرد مذکر غائب - (ق و ل) اجوف واوی -ثلاثی مجرد- معول - متعدی /اعلال به قلب //هو مستتر فاعل
28. یامر : فعل مضارع -مفرد مذکر غایب -(ءم ر) مهموز الفاء- سالم - ثلاثی مجرد- معلوم متعدی //هو مستتر فاعل(الله) +کم مفعول
29. ان تذبحوا: مضارع منصوب به ان ناصبه-منصوب به حذف نون- جمع مذکر مخاطب -ثلاثی مجرد- معلوم- متعدی//ضمیر بارز واو فاعل
30. قال=فعل ماضی مفرد مذکر غایب ریشه (ق و ل)اعلال به قلب اجوف واو ی ثلاثی مجردبر وزن فعل فاعل =هو مستتر مفعول =متعدی
31. یقول =فعل مضارع مرفوع ریشه (ق و ل)اعلال به قلب معتل اجوف واوی ثلاثی مجردفاعل =هومستتر مفعول =متعدی
32. تثیر =فعل مضارع مرفوع مفرد مونث غایب ریشه (ث ی ر)معتل اجوف یای ثلاثی مجردفاعل =انت مستتر مفعول =متعدی
33. جئت =فعل ماضی مفرد مذکر مخاطب ریشه (ج ئ ت)صحیح ومهموز عین ثلاثی مجردفاعل انت مستتر مفعول لازم
34. فذبحوا =ف =حرف ربط ذبحوا =فعل ماضی جمع مذکر غایب ریشه(ذ ب ح )صحیح و سالم ثلاثی مجردفاعل (واو) معلوم مفعول متعدی
35. فیخرج= ف حرف ربط یخرج=فعل مضارع مرفوع مفرد مذکر غایب ریشه (خ ر ج)صحیح وسالم ثلاثی مجردفاعل معلوم مفعول =متعدی
36. یهبط =فعل مضارع مرفوع مفرد مذکر غایب ریشه (ه ب ط)صحیح وسالم ثلاثی مجردفاعل معلوم مفعول متعدی
37. تعملون =مضارع جمع مذکر مخاطب رشه (ع م ل)ثلاثی مجردصحیح وسالم فاعل معلوم (واو) مفعول =متعدی
38. فیخرج= ف حرف ربط یخرج=فعل مضارع مرفوع مفرد مذکر غایب ریشه (خ ر ج)صحیح وسالم ثلاثی مجرد؛معلوم ، متعدی
39. یهبط =فعل مضارع مرفوع مفرد مذکر غایب ریشه (ه ب ط)صحیح وسالم ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی
40. تعملون =مضارع جمع مذکر مخاطب رشه (ع م ل)ثلاثی مجردصحیح وسالم فاعل (واو)،معلوم، متعدی.اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

باب افعال : اکرم در اصل کرم بود فعل ثلاثى مجرّد بود خواستیم فعل ثلاثى مزید فیه‏اش بنا کنیم بردیم به باب افعال قاعده باب افعال را بر وى جارى ساختیم

                                بسم الله الرحمن الرحیم

                              اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. باب افعال : اکرم در اصل کرم بود فعل ثلاثى مجرّد بود خواستیم فعل ثلاثى مزید فیه‏اش بنا کنیم بردیم به باب افعال قاعده باب افعال را بر وى جارى ساختیم قاعده باب افعال آن بود که هر فعل ثلاثى مجرّد را که بآن باب ببرند همزه قطع مفتوح در اوّلش بیاورند و فاء الفعل را ساکن کنند و عین الفعلش را فتحه دهند اگر مفتوح نباشد ما هم‏چنین کردیم کرم اکرم شد یعنى گرامى داشته است یکمرد غائب در زمان گذشته، و با همین الگو، بابهاى دیگر را نیز مى‏شود ساخت.
1. أَنْبِئُونی‏ : فعل امر جمع مذکر مخاطب، خبر دهید ( ن ب ء) صحیح مهموزالعین، ثلاثی مزید باب افعال، متعدی؛ (ن) نون وقایه؛ (ی) ضمیر متکلم وحده، متصل نصبی، مفعول به – انْبِئُوا ‏= أَنْبِئُونی --مرتبه درقرآن آمده. ‏
2. قال فعل.انبئهم.فعل و ضمیر.انباهم فعل و ضمیر.قال فعل.لم اقل فعل.اعلم فعل.اعلم فعل.تبدون فعل.کنتم فعل. تکتمون فعل.ایه ۳۳ -
3. أَنبِئْهُم : فعل امر مفرد مذکر مخاطب، (ن ب ء) صحیح مهموز اللام، ثلاثی مزید باب افعال، متعدی؛ (هم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر غایب. – انْبِ ئُ وا= -مرتبه درقرآن آمده.
4. أَنبَأَهُم : فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (ن ب ء) صحیح مهموز اللام، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی؛ (هم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر غایب. -مرتبه درقرآن آمده. 
5. تُبْدُون‏ : فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر مخاطب( ب د و)، معتل ناقص واوی، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی -مرتبه درقرآن آمده.
6. تَکْتُمُونَ : فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر مخاطب( ک ت م)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی -مرتبه درقرآن آمده.  
7. فَأَزَلَّهُمَا : (ف) حرف استیناف؛ (أَزَلَّ) فعل ماضی مفرد مذکر غایب،(ز ل ل) صحیح مضاعف،ثلاثی مزید باب افعال، معلوم ، متعدی؛ (هما) ضمیر منفصل نصبی مثنی مذکر -مرتبه درقرآن آمده.
8. اُذکروا : فعل امر، جمع مذکر مخاطب(ذ ک ر)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی. /فاعل:واو -27-مرتبه درقرآن آمده.
9. أنعمتُ: فعل ماضی، متکلم وحده(ن ع م)، صحیح و سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی. / فاعل: ت -مرتبه درقرآن آمده.
10. أوفوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب(و ف ی)، معتل لفیف مفروق، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی. / فاعل: واو -مرتبه درقرآن آمده.
11. اُوفِ: فعل مضارع مجزوم(جواب طلب)، متکلم وحده(و ف ی)، معتل لفیف مفروق، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی. -مرتبه درقرآن آمده.
12. فارهبون:ف + اِرهبوا + ن + کسره("ی" بوده که به کسره تبدیل شده) ف 1..6حرف ربط -مرتبه درقرآن آمده.
13. اِرهبوا1..6فعل امر، جمع مذکر مخاطب(ر ه ب)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی...ن1..6 نون وقایه --مرتبه درقرآن آمده.
14. ءامِنوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب(ا م ن)، صحیح و مهموز، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی. / فاعل: واو -مرتبه درقرآن آمده. 
15. أنزلتُ: فعل ماضی، متکلم وحده(ن ز ل)، صحیح و سالم، معلوم، متعدی. / فاعل: تُ --مرتبه درقرآن آمده. 
16. لا تکونوا: فعل نهی، جمع مذکر مخاطب( ک و ن)، معتل و اجوف واوی، معلوم، لازم. / فاعل: واو -مرتبه درقرآن آمده.
17. لا تشتروا: فعل نهی، جمع مذکر مخاطب(ش ر ی)، معتل و ناقص یایی، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی. / فاعل: واو -مرتبه درقرآن آمده. 
18. فاتّقون: ف+ اتّقوا+ن +کسره - ف 1..6حرف ربط
19. ) أَقْوُلُ 1..5(اعلال سکون)1..5 أَقُولُ + لمْ1..5 لمْ أَقُولْ (دو تا ساکن پهلوی هم حرف عله ساکن حذف میشود.)1..5 لَمْ أَقُلْ --مرتبه درقرآن آمده.
20. ۲) تُبْدِوُونَ1..5 ( قاعده ی ۷ ( تُبْدِیُونَ(ضمه روی ی به علت حرکت کسره حرف قبل سنگین هست، پس حرکتو به دال میده و یاء ساکن میشود. دو تا ساکن پهلوی هم، حرف عله حذف میشود.) 1..5تُبْدُیْونَ1..5 تُبْدُونَ -مرتبه درقرآن آمده.
21.  وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَکْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿٤٢﴾ لا تلبسوا – تلبسوا.. نهی.جمع مذکر مخاطب . تکتموا .جمع مذکر مخاطب .ک ت م .صحیح و سا لم-مرتبه درقرآن آمده.
22. یُخْرِ‌جْ: فعل مضارع مجزوم(جواب طلب) مفرد مذکر غایب، (خ ر ج) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی -مرتبه درقرآن آمده.
23. تنبت =فعل مضارع مرفوع .مفرد مذکر غایب ریشه /ن ب ت/صحیحوسالم-ثلاثی مزید باب افعال بر وزن تفعل فاعل هو مستتر معلوم متعدی-  (تنبت الارضُ) الارضُ فاعل هست. -مرتبه درقرآن آمده.
24. قال =فعل ماضی مفرد مذکر غایب -ریسه /ق و ل/معتل واویی -ثلاثی مجرد-بر وزن فعل -فاعل هو مستتر -معلوم متعدی --مرتبه درقرآن آمده.
25. قلنا: ق و ل - اجوف واوی -ماضی مجرد-- متکلم مع الغیر- متعدی - معلوم آیه58 بقره --مرتبه درقرآن آمده.
26. نوع فعل(ماضی، مضارع، امر) صیغه(مفرد، مثنی، جمع) و (مذکر ، مؤنث) و (غایب ، مخاطب) ریشه ( . . .) صحیح یا معتل و نوع آن ها ؛ ثلاثی مجردیا مزید و نوع آن ، معلوم یا مجهول ؛ متعدی یا لازم -مرتبه درقرآن آمده.
27. فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَیْرَ‌ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَأَنزَلْنَا عَلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا رِ‌جْزًا مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ ﴿٥٩﴾
28. بَدَّلَ: فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (ب د ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی -مرتبه درقرآن آمده.
29. ظَلَمُوا: فعل ماضی جمع مذکر غایب،(ظ ل م) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم،-مرتبه درقرآن آمده.
30. قِیلَ1: فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (ق و ل ) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد؛ مجهول. -مرتبه درقرآن آمده.
31. أَنزَلْنَا: فعل ماضی متکلم مع الغیر، (ن ز ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی -مرتبه درقرآن آمده.
32.  یَفْسُقُونَ: فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ف س ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، لازم
33. ایه 60 سوره بقره واذاستسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشره عینا قد علم کل اناس مشربهم کلوا و شربوا من رزق الله و لا تعثوا فی الارض مفسدون.
34. فقلنا =فعل ماضی متکلم مع الغیر ریشه ق و ل/معتل اجوف واوی ثلاثی مجردمعلوم متعدی فاعل نا و ضمیر متصل رفعی -مرتبه درقرآن آمده.
35. لا تلبسوا : نهی.جمع مذکر مخاطب .درسته و کامل آن میشود: لا تلبسوا : فعل نهی، جمع مذکر مخاطب، (ل ب س) صحیح سالم، ثلاثی مجرد؛ معلوم، متعدی -مرتبه درقرآن آمده.
36. تکتموا : فعل مضارع مجزوم معطوف بر (لا تلبسوا)، جمع مذکر مخاطب، (ک ت م) صحیح سا لم، معلوم، متعدی -مرتبه درقرآن آمده.
37. تعلمون .فعل مضارع جمع مذکر مخاطب ریشه ( ع ل م ) بر وزن تفعل .صحیح سالم ثلا ثی مجرد. -مرتبه درقرآن آمده.
38. اقِیمُوا1: فعل امر، جمع مذکر مخاطب. ریشه(ق و م) معتل اجوف واوی، ثلاثی مزید باب افعال .متعدی، فاعل: واو
39. آتُوا2: فعل امر، جمع مذکر مخاطب. ریشه(ء ت ی) مهموز الفاء و ناقص یایی، ثلاثی مزید باب افعال .متعدی، فاعل: واو
40. یُخْرِ‌جْ: فعل مضارع مجزوم(جواب طلب) مفرد مذکر غایب، (خ ر ج) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

(معانى باب‏ افتعال‏) جهد: کوشش است، یعنى: باب‏ افتعال‏ در بعضى ماده‏ها دلالت میکند که فعل با کوشش فاعل انجام میشود مانند: " اکتسب زید: زید اکتساب کرد" مصدر ثلاثى مجردش" کسب" است،

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. (معانى باب‏ افتعال‏) جهد: کوشش است، یعنى: باب‏ افتعال‏ در بعضى ماده‏ها دلالت میکند که فعل با کوشش فاعل انجام میشود مانند: " اکتسب زید: زید اکتساب کرد" مصدر ثلاثى مجردش" کسب" است، و آن بدست آوردن چیزى است با کوشش یا بى کوشش، ولى اگر خواستیم بگوئیم با کوشش بدست آورده از باب‏ افتعال‏ میآوریم، در قرآن است:
1. باب افتعال : اجتهاد در لغت از ماده «ج، ه، د» مشتق است و به‏معناى بذل کوشش و طاقت با تحمّل زحمت و مشقّت است. صیغه اجتهاد که از باب‏ افتعال‏ است دلالت بر مبالغه در کوشش دارد. و لذا صیغه «اکتسب» دلالت بر مبالغه بیشترى نسبت به «کسب» دارد.
2. باب افتعال : المزدلفة- بضمّ المیم و سکون الزای و فتح الدال و کسر اللام و فتح الفاء-: اسم فاعل من باب‏ افتعال‏، و أصله، زلف یزلف زلفا و زلفا. و تزلّف و ازدلف: تقدّم و تقرّب. (المنجد). فأضیف إلیه الألف و التاء فکان ازتلف یزتلف و قلب التاء دالا فکان ازدلف، و المضارع یزدلف، و اسم الفاعل مزدلفة، و المفعول مزدلفة. و هی اسم لأرض تعرف بالمشعر، سمّیت لتقدّم الناس منها الى منى، کما ورد فی وجه تسمیتها بأنّ جبرئیل علیه السّلام انتهى بإبراهیم علیه السّلام الى الموقف، فأقام به حتى غربت الشمس، ثمّ أفاض به فقال: یا إبراهیم ازدلف الى المشعر الحرام، فسمّیت مزدلفة. 10- مرتبه درقران زلف آمده
3. اضطجع- من ضجع یضجع ضجعا و ضجوعا وزان منع یمنع-: (ض ج ع) وضع جنبه على الأرض. (المنجد). و هو من باب‏ افتعال‏ قلب تاؤه المنقوطة بالتاء المؤلفة، کما هو مذکور فی الصرف، و یستعمل اللفظ فی معنى القبر. و یقال للمکان الذی یدفن فیه الإنسان «المضجع» جمعه مضاجع.
4. المطّلب- بضمّ المیم و تشدید الطاء و کسر اللام بالتخفیف و آخره باء- مأخوذ من باب‏ افتعال‏، فإنّ أصله «طلب» اضیف إلیه الحرفان الخاصّان لباب افتعال و هما الألف و التاء المنقوطة، و قلبت التاء المنقوطة الى التاء المؤلّفة فادغمت مع الطاء الأصلیة فکان «مطّلب»، و هو غیر عبد المطّلب بن هاشم الذی هو أول جدّ لرسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله.
5. الازدراد - من باب‏ افتعال‏ قلبت التاء دالا للقاعدة الصرفیة المشهورة. یعنی أنّ التکرار فی الأکل و الشرب یتحقّق بتعدّد ابتلاع اللقمة و الماء.
6. اتخذ - باب‏ افتعال‏ از «تخذ» است مثل «اتبع» که از «تبع» مى‏باشد و از «أخذ نیست. فَأَتْبَعَ سَبَباً، فاتّبع با همزه وصل و باب‏ افتعال‏ نیز قرائت شده است.
7. «اضطرار» مصدر باب‏ افتعال‏ و از مادّه ضرورت است (ض ر ر)و «مضطرّ» کسى است که مرض یا فقر و بیچارگى یا یکى از پیش آمدهاى ناگوار روزگار، او را نیازمند به تضرّع و زارى پیش خداوند کند. گویند: اضطرّه الى کذا (یعنى او را در این کار به تضرّع و زارى وادار کرد).
8. " ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبِینَ" مصدر" ابتهال" که باب‏ افتعال‏ است از ثلاثى" (ب ه ل ) (نَبْتَهِلُ متکلم مع الغیر )و مصدر" بهل" به فتحه اول و هم به ضمه آن به معناى لعنت است، این اصل معناى کلمه است، ولى بعدها در مطلق دعا و درخواست زیاد شد، البته دعائى که با اصرار و سماجت صورت بگیرد.
9.  إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ" کلمه (اجتناب) باب‏ افتعال‏ از ماده (ج- ن- ب) است، و کلمه (جنب) به معناى پهلوى آدمى است، که بطور استعاره از آن فعل ساخته‏اند، به این مناسبت که وقتى انسان چیزى را بخواهد و دوست بدارد، با روى خود و با مقادیم بدن رو به آن مى‏رود، و اگر چیزى را دوست نداشته باشد، و بلکه از آن متنفر باشد پهلوى خود را رو به آن کرده، و سپس از آن دور مى‏شود، پس در حقیقت اجتناب به معناى ترک است.
10. اشتراء - خریدن، قبول عمل بایع است، و پذیرفتن صیغه ایجابى او است، که مى‏گوید، بعتک کذا، و یا شریتک کذا من فلان متاع را به تو فروختم، و خریدار مى‏گوید قبول کردم، و باب‏ افتعال‏ هم براى قبول فعل ساخته شده، پس اشتراء به معناى قبول شراء، و یا بگو قبول بیع است، که به تعبیرى دیگر آن را خریدن مى‏خوانیم) پس مراد از این که فرمود:" یَشْرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا بِالْآخِرَةِ"، این است که زندگى دنیایى خود را مى‏فروشند، در عوض آخرت را مى‏گیرند.
11. " یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِیاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ" (لا) ناهیة جازمة (تتّخذوا) مضارع مجزوم و علامة الجزم حذف النون ... و الواو فاعل در مجمع البیان مى‏گوید:" اتخاذ" به معناى اعتماد کردن بر چیزى است، به این صورت که شخص به آن دلگرم باشد که در فلان کار به دردم مى‏خورد و آن را براى آن کار ذخیره بسازد و این کلمه باب‏ افتعال‏ از ماده" اخذ" است و در اصل دو همزه داشته، یعنى" اءتخاذ" بوده، همزه دوم آن مبدل به" تاء" شده و به صورت" اتتخاذ" در آمده و سپس دو تاء در یکدیگر ادغام شده و به صورت" اتخاذ" در آمده، در کلمه" اتعاد" که از مصدر ثلاثى .10مرتبه درقرآن آمده.‏
12. اجتباء" از باب‏ افتعال‏- " وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآیَةٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَیْتَها ..."" (لو لا) حرف تحضیض بمعنى هلّا (اجتبیت) فعل ماض مبنیّ على السکون .. و (التاء) فاعل و (ها) ضمیر مفعول به‏. اجتباء" از باب‏ افتعال‏ از" جبایة" و به معناى جمع آورى کردن است، و اینکه گفتند:" چرا جمع آورى نکردى آن را" کلامى است از ایشان که به منظور تهکم و سخریه گفته‏اند و معنایش بطورى که از سیاق بر مى‏آید این است که: تو وقتى آیه‏هاى قرآن را برایشان بخوانى تکذیبت مى‏کنند، و اگر آیه‏اى برایشان نبرى و یا دیر کنى مى‏گویند چرا نرفتى از این حرفهایى که اسمش را آیه گذاشته‏اى از این طرف و آن طرف جمع آورى کنى و براى ما بیاورى؟
13. " ازریت به- و یا- ازدریت به" معنایش این است که تصمیم گرفتم او را تحقیر کنم، و اصل کلمه" أزریت"" ازتریت" از باب‏ افتعال‏ بوده، در قرآن کریم هم که آمده:" تزدرى اعینکم" یعنى چشمان شما ایشان را حقیر و اندک مى‏بیند، و تقدیر جمله مذکور" تزدریهم اعینکم" است، یعنى چشمان شما حقیرشان مى‏بیند و خوارشان مى‏شمارد.
14. و مصدر" التفات" که نهى" لا یلتفت" از آن مشتق است مصدر باب‏ افتعال‏ است و ثلاثى مجرد آن" لفت" است، و راغب در معناى آن گفته: وقتى مى‏گویند:" لفته عن کذا- فلانى را از فلان کار لفت کرد" معنایش این است که او را منصرف ساخت. و این ماده در قرآن کریم آمده که مى‏فرماید:" قالُوا أَ جِئْتَنا لِتَلْفِتَنا" و از همین باب است که مى‏گوید:
15. کلمه" اقتراب" از باب‏ افتعال‏ و از ماده" قرب" است که هر دو به یک معناى است چیزى که هست اقتراب بلیغ‏تر از قرب است چون به خاطر زیادى حروفى که از آن تشکیل یافته عنایت بیشترى به نزدیکى و قرب را افاده مى‏کند و هر دو باب با حرف" من" و" الى" متعدى مى‏شود مثلا مى‏گویند:" اقترب و قرب زید من عمرو" و یا" اقترب و قرب زید الى عمرو" یعنى زید به عمرو نزدیک شد، ولى اگر با حرف" من" متعدى شود نسبت نزدیکى از عمرو گرفته شده و اگر با" الى" متعدى شود این نسبت از زید گرفته مى‏شود چون اصل در معناى" من" ابتداى هدف است، هم چنان که اصل در معناى" الى" انتهاى آن است.
16. " وَ هُمْ یَصْطَرِخُونَ فِیها رَبَّنا أَخْرِجْنا ..." در مجمع البیان گفته: کلمه" اصطراخ" به معناى شیون و فریاد و استغاثه است، و این کلمه از باب‏ افتعال‏ از ماده" صراخ- ناله" است.
17. کلمه" تدعون" در اصل" تدتعیون" بر وزن" تفتعلون" بود که بر حسب قواعد علم صرف، به این صورت درآمده. و این کلمه از باب‏ افتعال‏ از دعا است، و معنایش" تطلبون الدعوة" مى‏باشد، یعنى طلب دعا مى‏کنید. در نتیجه جمله دوم یعنى جمله‏" وَ لَکُمْ فِیها ما تَدَّعُونَ" دامنه شمولش وسیع‏تر از جمله اول، یعنى جمله‏" لَکُمْ فِیها ما تَشْتَهِی أَنْفُسُکُمْ" است، چون شهوت طلب مخصوص است، و طلب اعم از آن است.
18. " مُتَّکِئِینَ عَلى‏ سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِینٍ" کلمه" متکئین" جمع اسم فاعل از باب‏ افتعال‏ است که مصدر آن اتکاء مى‏باشد، و" اتکاء" به معناى تکیه دادن به پشتى و یا مثل آن است. و کلمه" سرر" جمع سریر است، (که به معناى تخت و به اصطلاح امروز" مبل" است). و کلمه" مصفوفة" از ماده" صف" است، که به معناى ردیف قرار گرفتن چند نفر در یک خط است، (مانند صف لشکر و یا صف نماز)، پس معناى مصفوفه این است که: اهل بهشت به یکدیگر وصلند و اتصال دارند.
19. " فَلا تَنْتَصِرانِ"- این کلمه از باب‏ افتعال‏ است، که وقتى تثنیه و دو طرفى مى‏شود معناى باب تفاعل" تناصر" را مى‏دهد، که اصلا بر این بنا شده، که عملى طرفینى را تفهیم کند، پس جمله" لا تنتصران" معناى" لا تتناصران" را مى‏دهد، یعنى نمى‏توانید یکدیگر را نصرت دهید، و بلا را از یکدیگر برطرف نموده، در نتیجه همگى از رنج آن رهایى یابید، براى اینکه آن روز همه اسباب از کار مى‏افتند، و هیچ حافظى از امر خدا وجود ندارد.
20. و کلمه" تخیر" و" اختیار" که یکى از باب تفعل و دیگرى از باب‏ افتعال‏ است، به یک معنا است. و جمله‏" إِنَّ لَکُمْ فِیهِ لَما تَخَیَّرُونَ" در مقام مفعول است براى جمله‏
21. «الْتَقَتا» از باب‏ افتعال‏ است و بر مبالغه در ملاقات و شدت رویارویى دلالت دارد.
22. «ابْتِغاءِ»، مصدر باب‏ افتعال‏، از ریشه «بغى» و به معناى طلب کردن مى‏باشد. یعنى در طلب و تعقیب آن قوم مهاجم سست نشوید.
23. «ازدیاد» (مصدر «نَزْدادُ» از باب‏ افتعال‏) به معناى درخواست زیاده و اضافه است. «کَیْلَ بَعِیرٍ»؛ یعنى، بار و محموله‏اى که معمولًا بر یک شتر حمل مى‏کنند. گفتنى است جمله‏هاى‏ «فَإِنْ لَمْ تَأْتُونِی بِهِ فَلا کَیْلَ لَکُمْ‏ ...» و «مُنِعَ مِنَّا الْکَیْلُ» دلالت مى‏کند بر اینکه یوسف (ع) اعطاى سهمیه به فرزندان یعقوب را بدون همراهى بنیامین ممنوع و تحریم کرد. بنابراین مراد از «نَزْدادُ کَیْلَ بَعِیرٍ» این است که اگر بنیامین را به همراه ببریم علاوه بر لغو تحریم، یک بار اضافه نیز مطالبه مى‏کنیم.
24. «إبتغاء» (از باب‏ افتعال‏) به معناى تلاش و کوشش بسیار براى دستیازى به خواسته‏هاست (مفردات راغب).
25.  «اقتراب» از باب‏ افتعال‏ است که بر تکلّف و اجتهاد دلالت دارد.
26. باب‏ افتعال‏: این باب براى مطاوعه فعل است؛ چون جمعته فاجتمع و نشرته فانتشر و معنى مطاوعه آن است که آن چیز آن فعل را قبول کند و ممتنع نشود، چون «کسرت الکوز فانکسر» یعنى شکستم من کوزه را پس او قبول شکستن کرد. و شاید که بین اثنین باشد چون باب تفاعل چون «اختصم زید و عمرو» و به معنى فعل باشد چون «جذب فاجتذب».
27. یطهّرن با تشدید از باب‏ افتعال‏ و به معناى غسل کردن، یعنى تا زمانى که غسل حیض نکرده باشند، نزدیکى حرام است و صرف پاکى رحم کافى نیست.
28. هرگاه فاء الفعل در باب‏" افتعال‏"" صاد یا ضاد یا طاء یا ظاء" باشد" تاء" افتعال قلب به" طاء" میگردد، مثلا:" ضرب" اگر به باب‏ افتعال‏ برده شود" اضترب" میشود پس تاء قلب به طاء شده" اضطرب" میگردد، مضارع و امر حاضرش-" یضطرب، اضطرب" میباشد.
29. هرگاه فاء الفعل در باب‏" افتعال‏"" دال یا ذال یا زاء باشد" تاء" افتعال قلب به دال میگردد، مثلا. " دعا" در باب‏ افتعال‏" ادتعى" میشود، پس تاء قلب ب دال میگردد، و دال در دال ادغام میشود" ادّعى" میگردد، مضارع و امر حاضرش" یدّعى، ادّع" میباشد، و در قرآن است.
30. " قتل" در باب‏ افتعال‏" اقتتل"یقتتل ؛ اقتتال ؛ میشود، و اگر تاء در تاء ادغام شود و فاء الفعل متحرک گردد و همزة را حذف نمائیم" قتّل" میگردد، و مضارعش" یقتل" امر حاضرش" قتّل" مصدرش" قتّال" میباشد.
31. " ضجع" در باب‏ افتعال‏ به قاعده اول" اضطجع" و به این قاعده" ضجّع" میشود، و" اضطجع" باید گفته شود، مصدرش" اضطجاع: بر پهلو خوابیدن" است.
32. و" دثر" در باب‏ افتعال‏ و لکن" ادّثر" صحیح است، مصدرش" ادّثار: دثار بخود گرفتن" است، و دثار: لحاف و عباء و مانند آن را گویند.
33.  استمع یستمع استماع ؛ از سمع شنید" میباشد، چه گوش داده باشد یا نه، و لکن در باب‏ افتعال‏ معنایش گوش دادن است، یعنى: توجّه کامل کرد تا صوت را بخوبى درک نماید، در قرآن است.
34. (مهموز الفاء از باب‏ افتعال‏) مانند: ائتمر، یاتمر، ائتمر، ائتمارا: یکدیگر را فرمان دادن به چیزى و اظهار راى درباره آن نمودن"
35. (معتلّ الفاء از باب‏ افتعال‏) انطلق، انطلقا، انطلقوا الخ" و" ینطلق، ینطلقان، ینطلقون الخ" انطلاق بمعنى روانه شدن است، و مضاعف و معتلّش مانند باب افتعال‏ است، جز معتلّ‏ الفاء چنانچه گوئى:" انمدّ، ینمدّ،" و" انقید، ینقاد" و" انرضى، ینرضى" و در معتل الفاء" انوعد، ینوعد" و اینها مثالهائى است بناء بر قاعدة لکن استعمال ندارد.
36. (معتلّ العین از باب‏ افتعال‏) اختیر، اختیرا، اختیروا، اختیرت، اختیرتا، اخترن، اخترت الخ"" اختیر" معلومش" اختار" و اصلش" اختیر" بوده، کسره عین الفعل به تاء افتعال‏ نقل شد، ضمّه تاء ساقط گشت،" اختیر" گردید، در" اختیرن" همین عمل انجام شد، پس میان عین الفعل و لام الفعل التقاء ساکنین شد، عین الفعل ساقط گشت،" اخترن" گردید،
37. " باب‏ افتعال‏":" ابتلى، ابتلیا، ابتلوا، ابتلت، ابتلتا ابتلین، ابتلیت، ابتلیتما، ابتلیتم، ابتلیت، ابتلیتما، ابتلیتنّ، ابتلیت، ابتلینا، ابتلاء: آزمودن- یبتلى، یبتلیان، یبتلون، تبتلى، تبتلیان، یبتلین، تبتلى، تبتلیان، تبتلون، تبتلین، تبتلیان، تبتلین، ابتلى، نبتلى- لیبتل، لیبتلیا، لیبتلوا، لتبتل، لتبتلیا، لیبتلین، ابتل، ابتلیا، ابتلوا، ابتلى،
38. و از باب‏ افتعال‏" اتّقى، یتّقى، اتّق، اتّقاء: خوددارى‏کردن و پرهیز نمودن" اصل آن" اوتقى، یوتقى، اوتق، اوتقاء" بوده، چنانچه در مباحث گذشته دانسته شد، واو در تاء افتعال ادغام، گردید به این صورت شد، ثلاثى مجردش" وقى، یقى، ق، وقایة" مذکور شد، و" تقوى" که صفت پرهیزکارى است در اصل" وقوى" بوده، بر وزن فعول" واو را قلب به تاء، و یاء را قلب به الف کردند" تقوى" شد، و بر این قول واو تقوى زائد است، و بعضى گفته‏اند:
39. و در باب‏ افتعال‏ میگوئى:" لایغتب، لایغتابا، لایغتابوا، لاتغتب، لاتغتابا، لایغتبن، لاتغتب، لاتغتابا، لاتغتابوا، لاتغتابى، لاتغتابا، لاتغتبن، لااغتب، لانغتب" فعلش" اغتاب، یغتاب، اغتیابا: غیبت‏کردن".
40. احترام مصدر باب‏ افتعال‏ از مادّه «حرم» به معناى حرمت داشتن چیزى است. و بدین معناست که هتک آن ناروا است و در شخص، زمان، مکان، کاربرد دارد. در این مدخل از واژه‏هاى «حرام»، «یعظّم»، «اکرام»، «تکریم» و مشتقات آن‏ها، «سلام»، «وقار»، «خفض جناح»، «سجود»، «عزّروه»، «تحیّت» و نیز از سیاق برخى آیات استفاده شده است. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم .

فعل های قرآن و تجزیه افعال آن -920/058 /2 مرتبه کلمه فعل آمده . و فعل ثلاثى 11مرتبه آمده -مانند > افعال واعلال افعال سوره بقره و تجزیه افعال سوره ی بقره ازآیات ۲۲ آیات 22، 23 و 24

                   بسم الله الرحمن الرحیم

                   اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. فعل های قرآن و تجزیه  افعال آن -920/058 /2 مرتبه کلمه فعل آمده . و فعل ثلاثى 11مرتبه آمده - فعل ثلاثى مجرد 23- فعل ثلاثى مزید فیه 5 مرتبه مانند > افعال واعلال افعال سوره بقره و تجزیه افعال سوره ی بقره  ازآیات ۲۲ آیات 22، 23 و 24
1. کُنتُمْ = 1:فعل ماضی جمع مذکر مخاطب (ک و ن) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم ..در صحاح گفته: کان را اگر عبارت از زمان گذشته دانستى احتیاج بخبر خواهد داشت زیرا فقط بزمان دلالت کرده و اگر آنرا عبارت از حدوث شى‏ء و وقوع آن دانستى از خبر بى‏نیاز است زیرا بزمان و معنى هر دو دلالت کرده است -193 مرتبه درقرآن آمده .
2. نَزَّلْنَا = : فعل ماضی متکلم مع الغیر (ن ز ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی- نزول: اصل نزول بمعنى فرود آمدن است چنانکه در مفردات و مصباح و اقرب گفته است عبارت راغب چنین است: «النُّزُولُ‏ فى الاصل: 65 مرتبه درقرآن آمده .
3. فَأْتُوا = 2: (ف) حرف؛ (إئتوا) امر مبنی بر حذف نون، جمع مذکر مخاطب، (ء ت ی) مهموز ، ناقص یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی - أتى: إِتْیَان بمعنى آمدن و آوردن هر دو آمده است مانندآیه23 بقره .. 10 مرتبه درقرآن آمده .
4. وَادْعُوا = : (و) حرف؛ ( أُدعُوا) امر مبنی بر حذف نون، جمع مذکر مخاطب، (د ع و) معتل ناقص واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی - دعو: دعاء بمعنى خواندن و حاجت خواستن و استمداد است.. 65 مرتبه درقرآن آمده.
5. لَمْ تَفْعَلُوا= لَّمْ تَفعلوا: فعل جحد(مضارع مجزوم، جزم به حذف نون)، جمع مذکر مخاطب، نیاورید.(ف ع ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، -فعل: (بفتح اول) کار کردن و بکسر اول کار... 65 مرتبه درقرآن آمده .
6. لَن تَفعلوا = : فعل مضارع منصوب به لن ناصبه( نصب به حذف نون)، جمع مذکر مخاطب، هرگز هم نخواهید آورد، (ف ع ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، - 65 مرتبه درقرآن آمده .
7. فَاتَّقُوا = 3: (ف) حرف؛ (اتَّقُوا ) فعل ماضی جمع مذکر غایب، پس بترسید..(و ق ی) لفیف مفروق، ثلاثی مزید باب افتعال، معلوم، لازم - 65 مرتبه درقرآن آمده .
8. أُعِدَّتْ =  : فعل ماضی، مفرد مؤنث غایب، آماده و مهیّا شده است‏ (ء ع د) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مجرد، مجهول، - 65 مرتبه درقرآن آمده .
9. آیه 25- بَشِّرِ‌: فعل امر مفرد مذکر مخاطب، مژده ده.‏ (ب ش ر) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی - 116مرتبه درقرآن آمده .
10. آمَنُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، ایمان (به یگانگى خداوند و نبوّت انبیا و به تمام ضروریّات دینى) آورده و نیکوکارى پیشه کرده‏اند. أَمْن: ایمنى. آرامش قلب. خاطر جمع بودن. امن و امانة و امان در اصل بیک معنى‏اند .(ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (قاعده تخفیف همزه)  263مرتبه درقرآن آمده
11. عَمِلُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، گاهى واژه- عمل- در کارهاى صالح و ناصالح هر دو بکار مى‏رود، (ع م ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی . 81مرتبه درقرآن آمده .)  
12. تَجْرِ‌ی: فعل مضارع مرفوع، مفرد مؤنث غایب، درجریان ؛ روان است (ج ر ی) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم. 52مرتبه درقرآن آمده .) 
13. رُ‌زِقُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، به آنها داده شود (ر ز ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، مجهول، نایب فاعل: واو .. متعدی 1مرتبه درقرآن آمده .)
14. رُ‌زِقْنَا: فعل ماضی، متکلم مع الغیر، بما روزی داده شده بود. (ر ز ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، مجهول، نایب فاعل: نا 24مرتبه درقرآن آمده .
15. أُتُوا1: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، داده شده بود (ء ت ی) أَتَیُوا (بوده ضمه بر یاء ثقیل و حرکت منتقل میشود به حرف قبل و خودش ساکن و سپس حذف میشود.مهموز الفاءف ناقص یایی، ثلاثی مجرد، مجهول، نایب فاعل: واو . 36- مرتبه درقرآن آمده .
16. آیه 26 . لَا یَسْتَحْیِی : فعل نفی (لا) نافیة (یستحیی) مضارع مرفوع و علامة رفعه الضمّة المقدّرة، و الفاعل ضمیر مستتر تقدیره هو (مضارع منفی مرفوع) مفرد مذکر غایب، باب استفعال ؛ خداوند را شرم و مانعى نیست‏ (ح ی ی)صحیح مضاعف، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم .. 2مرتبه درقرآن آمده .
17. أَن یَضْرِ‌بَ: مضارع منصوب به (أن ناصبه)، مفرد مذکر غایب، خداوند مثل بزند ؛ (ض ر ب)صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی .. یَضْرِ‌ب 9 مرتبه درقرآن آمده .
18. آمَنُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، ایمان (به یگانگى خداوند و نبوّت انبیا و به تمام ضروریّات دینى) آورده أَمْن: ایمنى. آرامش قلب. خاطر جمع بودن. امن و امانة و امان در اصل بیک معنى‏اند .(ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (قاعده تخفیف همزه)  263مرتبه درقرآن آمده .
19. فَیَعْلَمُونَ: (ف) حرف رابطه برای جواب شرط، یَعْلَمُونَ: فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ع م ل)صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل: واو .. 1مرتبه درقرآن آمده .
20. کَفَرُ‌وا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ک ف ر) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل: واو.. مرتبه درقرآن آمده .
21. فَیَقُولُونَ: (ف) حرف رابطه برای جواب شرط، یَقُولُونَ: فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ق و ل)معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: واو .. 87-مرتبه درقرآن آمده .
22. یُضِلُّ : فعل مضارع مرفوع، مفرد مذکر غایب، گمراه (ض ل ل) صحیح مضاعف، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی،  49- مرتبه درقرآن آمده .
23. یَهْدِی: فعل مضارع مرفوع، مفرد مذکر غایب، (ه د ی) معتل ناقص یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی، مرتبه 68-درقرآن آمده .
24. یُضْلِلُ.. قاعده ادغام( در دو حرف شبیه به هم اگر حرف اول، قبلش حرف ساکن باشد حرکتشو به حرف قبل میده و خودش ساکن میشه. و یک حرف نوشته میشود با علامت تشدید و حرکت حرف دوم) یُضِلْلُ..یُضِلُّ ...در جمله غالباً وقتی کلمه إلّا داشته باشیم سمت راست آن جمله منفی و سمت چپ إلّا جمله مثبت می شود. در این آیه: (وَ مَا یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِینَ) فعل ما به واسطه ی إلّا منفی میشود. 4748- مرتبه درقرآن آمده.
25. یَنقضون: فعل مضارع مرفوعی،جمع مذکر غایب (ن ق ض)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی.. آیه 27 بقره ..  4- مرتبه درقرآن آمده .
26. یَقطعون: فعل مضارع مرفوعی، جمع مذکر غایب (ق ط ع)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد، معلوم ، متعدی.. مرتبه درقرآن آمده .
27. أن یوصَلَ: فعل مضارع منصوبی، مفرد مذکر غایب(و ص ل)، معتل و مثال واوی، ثلاثی مزید باب افعال(أوصَلَ یوصِلُ) / ثلاثی مجرد( وَصَلَ یَصِلُ)، مجهول، لازم. نایب فاعل: هو مستتر / أن: حرف ناصبه .. مرتبه درقرآن آمده .
28. یُفسدون: فعل مضارع مرفوعی، جمع مذکر غایب(ف س د)، صحیح و سالم،ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم .. 5- مرتبه درقرآن آمده .
29. تَکفرون: فعل مضارع مرفوعی، جمع مذکر مخاطب( ک ف ر)، صحیح و سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم .. 15- مرتبه درقرآن آمده .
30. کُنتم : فعل ماضی، جمع مذکر مخاطب (ک و ن)، معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم.. 193- مرتبه درقرآن آمده .
31. فَأحیاکُم: فعل ماضی، مفرد مذکر غایب(ح ی ی)، صحیح و مضاعف، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی. فاعل: هو مستتر؛ ف: حرف ربط. 1-مرتبه درقرآن آمده .
32. یُمیتکُم: فعل مضارع مرفوعی، مفرد مذکر غایب(م و ت)، معتل و اجوف واوی، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی. فاعل: هو مستتر 4- مرتبه درقرآن آمده .
33. یُحییکُم: فعل مضارع مرفوعی، مفرد مذکر غایب(ح ی ی)، صحیح و مضاعف، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی. فاعل: هو مستتر 5- مرتبه درقرآن آمده .
34. تُرجَعون: فعل مضارع مرفوعی، جمع مذکر مخاطب . باز سوى او بر مى‏گردید.(ر ج ع)، صحیح و سالم، ثلاثی مزید باب افعال، مجهول، متعدی. نایب فاعل: واو . 20- مرتبه درقرآن آمده .
35. خَلَقَ: فعل ماضی مفرد مذکر غایب، آفرید. (خ ل ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی .. 204-مرتبه درقرآن آمده .
36. اسْتَوَىٰ1: فعل ماضی مفرد مذکر غایب، کارش سامان یافت و منظّم شد.(س و ی) معتل اجوف واوی، ثلاثی مزید باب افتعال، معلوم،لازم .. 14- مرتبه درقرآن آمده .
37. فَسَوَّاهُنَّ: (ف) حرف عطف، (سَوَّا): فعل ماضی مفرد مذکر غایب، سپس سامان یافت و منظّم شد. (س و ی) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ (هنَّ) ضمیر جمع مؤنث، متصل نصبی، مفعول به .. 1- مرتبه درقرآن آمده .
38. قَالَ : فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (ق و ل ) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی .. 805- مرتبه درقرآن آمده .
39. تَجْعَلُ: فعل مضارع،مفرد مذکر مخاطب، (ج ع ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی . 19- مرتبه درقرآن آمده .
40. یُفْسِدُ: فعل مضارع، مفرد مذکر غایب، (ف س د) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم . ُفْسِدُ 29- مرتبه درقرآن آمده . اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

باب تفعیل، فعّل یفعّل تفعیلا چون صرّف یصرّف تصریفا. یک حرف زاید درعین الفعل تحدّثون: فعل مضارع مرفوع/جمع مذکر مخاطب/(ح د ث)صحیح -سالم/باب تفعیل /معلوم /متعدی //فاعل واو

                                  بسم الله الرحمن الرحیم

                                 اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

                                     باب تفعیل، فعّل یفعّل تفعیلا چون صرّف یصرّف تصریفا. یک حرف زاید درعین الفعل

0. تحدّثون: فعل مضارع مرفوع/جمع مذکر مخاطب/(ح د ث)صحیح -سالم/باب تفعیل /معلوم /متعدی //فاعل واو
1. یبیّن: مضارع مرفوع -مفرد مذکر غائب- (ب ی ن) اجوف یایی_ ثلاثی مزید -باب تفعیل -معلوم -متعدی /هو مستتر فاعل
2. عَلَّمَ: فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (ع ل م) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی
3. عَلَّمْتَنَا: فعل ماضی مفرد مذکر مخاطب، (ع ل م) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی؛ (نا) ضمیر متصل نصبی،متکلم وحده، مفعول به
4. کَذَّبُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب(ک ذ ب)، صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی.
5. فَضَّلْتُکُمْ: فعل ماضی، متکلم وحده، ( ف ض ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی، فاعل: تُ، مفعول: کم
6. کَذَّبُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب(ک ذ ب)، صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی
7. نَجَّیْنَاکُم : فعل ماضی متکلم مع الغیر، (ن ج ی) معتل ناقص یایی، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی؛ فاعل: نا : ضمیر متصل رفعی ؛ مفعول: کم ضمیر متصل نصبی جمع مذکر مخاطب

0. نَزَّلْنَا : فعل ماضی متکلم مع الغیر (ن ز ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی
1. بَشِّرِ‌: فعل امر مفرد مذکر مخاطب، (ب ش ر) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی
2. ظَلَّلْنَا: فعل ماضی، متکلم مع الغیر، (ظ ل ل) صحیح مضاعف، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی، فاعل: نا ضمیر متصل رفعی ؛
3. فَضَّلْتُکُمْ: فعل ماضی، متکلم وحده، ( ف ض ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی، فاعل: تُ، مفعول: کم
4. بَدَّلَ: فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (ب د ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی
5. قَفَّیْنَا: فعل ماضی متکلم مع الغیر، (ق ف ی)معتل ناقص یایی، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم،
6. أَیَّدْنَا: فعل ماضی متکلم مع الغیر، (أ ی د) مهموز الفاء/ اجوف یایی، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی.
7. ینزل: مضارع منصوب به ان ناصبه، مفرد مذکر غایب،( ن ز ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، معلوم، متعدی
8. قَدَّمَتْ = فعل ماضی/مفرد مونث غائب/مبنی بر فتح(ق د م) صحیح سالم /ثلاثی مزید/باب تفعیل/معلوم/متعدی
9. یُعَمَّرُ‌= مضارع معرب مرفوع به ضمه ظاهره/مفرد مذکر غائب(ع م ر)صحیح و سالم/ثلاثی مزید باب تفعیل/مجهول/متعدی
10. أَن یُعَمَّرَ‌= مضارع منصوب به ان ناصبه علامت آن فتح ظاهره(ع م ر) صحیح و سالم/ثلاثی مزید باب تفعیل/مجهول/متعدی
11. نزّله: فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، ( ن ز ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، متعدی معلوم؛ مفعول ه
12. یَوْمَئِذٍ یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ عَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى‏؛ «تسوّى» از باب‏ تفعیل‏ است و «لو تسوى» با حذف «تا» از «تتسوى» و «تسوى» با ادغام «تا» در «سین» نیز قرائت شده است. گفته مى‏شود: سویته فتسوى، معناى آیه این است که کافران در آن روز دوست مى‏دارند برانگیخته نشوند و با خاک همسان باشند.
13. «یراءون» از باب‏ تفعیل‏ باشد جایز است، چنان که گفته شده نعمه و ناعمه و در قرائتهاى غیر مشهور یرءون مانند یرعون به تشدید قرائت شده است، و در این صورت به معناى یبصّرون الناس اعمالهم مى‏باشد، یعنى مردم را وادار مى‏کنند که اعمال آنها را ببینند.
14. فَإِنَّهُمْ لا یُکَذِّبُونَکَ‏؛ این فعل با تشدید و تخفیف هر دو خوانده شده (ک ذ ب) از باب‏ تفعیل‏ «کذّبه»؛ او را به دروغگویى نسبت داد. باب و افعال: «أکذبه»، او را دروغگو دانست، براى این آیه دو معنا ذکر شده است.
15. ینجّیکم: با تشدید (باب‏ تفعیل‏) و با تخفیف (باب افعال) و فعل «انجینا» انجیتنا نیز خوانده شده است و در حرف اول «خفیة» ضم و کسر هر دو جایز است.
16. قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ‏؛ «ینزل و نزله» (که از باب‏ تفعیل‏ است) معناى تدریج نهفته است یعنى هر قسمت از قرآن را به مرور آمده ...
17. إ
18. ذلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ‏؛ «یبشر» هم از باب‏ تفعیل‏ قرائت شده و هم از باب افعال، روایت شده که مشرکان در میان خودشان مى‏گفتند محمد را مى‏بینید از مردم مى‏خواهد که مزد رسالتش را بدهند پس آیه‏ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ‏ نازل شد. یعنى در برابر تبلیغ رسالت چیزى از شما نمى‏خواهم.
19. (وَ مَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلًا) الخ، کلمه: (امتعه) که از باب‏ تفعیل‏ است، بصورت (امتعه) یعنى از باب افعال نیز قرائت شده، و تمتیع و امتاع هر دو به یک معنا است و آن برخوردار کردن است.
20. اصولا کلمه (اسلام) که باب افعال است، و کلمه (تسلیم) که باب‏ تفعیل‏ است، و کلمه (استسلام) که باب استفعال است، هر سه یک معنا را مى‏دهند، و آن این است که کسى و یا چیزى در برابر کس دیگر حالتى داشته باشد که هرگز او را نافرمانى نکند، و او را از خود دور نسازد، این حالت اسلام و تسلیم و استسلام است،
21. " وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ فِی أَنْفُسِکُمْ" کلمه" تعریض" که مصدر باب‏ تفعیل‏ است، و فعل" عرضتم" که از آن مشتق شده به معناى گرداندن وجهه کلام به سویى است که شنونده، مقصود گوینده را بفهمد،
22. کلمه" تاویل" از ماده" اول" است و این ماده به معناى رجوع است، که وقتى به باب‏ تفعیل‏ مى‏رود معناى برگرداندن را مى‏دهد، پس تاویل متشابه به معناى برگرداندن آن به یک مرجع و ماخذ است، و تاویل قرآن به معناى ماخذى است که معارف قرآن از آنجا گرفته مى‏شود.
23. " وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ" کلمه" تحذیر" که مصدر فعل" یحذر" است مصدر باب‏ تفعیل‏ است، و ثلاثى مجرد آن کلمه" حذر" است، که به معناى احتراز از امرى ترس‏آور است، و در آیه که مى‏فرماید" خدا شما را از خودش بر حذر مى‏دارد"، بر حذر داشتن از عذاب او است،
24. طهارت، که" مطهر" اسم فاعل از باب‏ تفعیل‏ آن است، به معناى پاکى است، بر خلاف قذارت که در معناى ناپاکى استعمال مى‏گردد.
25. از کتاب تاج استفاده مى‏شود که باب‏ تفعیل‏ و باب مفاعله از ماده" اکل- خوردن" به یک معنا است. و چون باب مفاعله آن، یعنى مؤاکله به معناى هم غذا شدن است، قهرا تاکیل هم به همین معنا خواهد بود.
26. " أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا ..." کلمه" تقتیل" و" تصلیب" و" تقطیع" از باب‏ تفعیل‏ است و قتل و صلب و قطع، وقتى به باب‏ تفعیل‏ مى‏رود، شدت و یا زیادت در معناى آن کلمات را مى‏رساند، (و بنا بر این تقتیل و تصلیب و تقطیع به معناى کشتن و دار زدن و بریدن به شدت و یا به بسیارى است) لفظ" أو" که در بین این چهار کلمه قرار گرفته دلالت بر تردید دارد تا شنونده نپندارد که هر سه مجازات را باید در باره محارب اعمال کرد، بلکه یکى از این سه مجازات را،
27. " وَ قَفَّیْنا عَلى‏ آثارِهِمْ بِعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْراةِ" کلمه" قفینا" از باب‏ تفعیل‏، و مصدر آن تقفیه است و به معناى آن است که چیزى را دنبال چیزى و بعد از آن قرار دهى و این مصدر از کلمه" قفا" (پشت گردن) گرفته شده، و کلمه" آثار" جمع اثر است، و اثر به معناى حاصل از هر چیزى است که با دیدن آن اثر پى به وجود آن چیز برده مى‏شود، ولى غالبا استعمالش در شکلى است که از جاى پاى رونده، در زمین مى‏ماند، و ضمیر جمع در" آثارهم" به انبیا بر مى‏گردد.
28. " فَإِنَّهُمْ لا یُکَذِّبُونَکَ" کلمه" یکذبونک" به تشدید باب‏ تفعیل‏ قرائت شده و هم به تخفیف، و ظاهر این است که" فا" در" فانهم" براى تفریع است:
29. و کلمه" مطهرون" اسم مفعول از باب‏ تفعیل‏ تطهیر است، و منظور از" مطهرون" کسانى هستند که خداى تعالى دلهایشان را از هر رجس و پلیدى یعنى از رجس گناهان و پلیدى ذنوب پاک کرده، و یا از چیزى که از گناهان هم پلیدتر و عظیم‏تر و دقیق‏تر است، و آن عبارت است از تعلق به غیر خداى تعالى، و این معناى از تطهیر با کلمه" مس" که گفتیم به معناى علم است مناسب‏تر از طهارت به معناى پاکى از حدث و یا خبث است، و این خیلى روشن است.
30. " فَمَهِّلِ الْکافِرِینَ أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً" کلمه" تمهیل" مصدر باب‏ تفعیل‏ است که فعل امر" مهل" مشتق از آن است، به‏ معناى امهال، یعنى مهلت دادن، و خلاصه هر دو لفظ به یک معنا است، اما اولى که باب‏ تفعیل‏ است تدریج را مى‏رساند، و دومى که از باب افعال است یکبارگى را. و کلمه" روید" به معناى اندک است.
31. " قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها" " زکى" ماضى از باب‏ تفعیل‏ آن است، به معناى روییدن و رشد گیاه است به رشدى صالح و پربرکت و ثمربخش، و کلمه" تزکیه" که مصدر باب‏ تفعیل‏ آن است به معناى رویاندن آن است به همان روش و کلمه" دسى" از ماده" دس" بوده است چیزى که هست‏
32. فعل‏ «یُقَتَّلُوا» و «یُصَلَّبُوا» و «تُقَطَّعَ» از باب‏ تفعیل‏ است و دلالت بر تأکید اجراى حدود یاد شده دارد.
33. (غلّقت الأبواب) به کارگیرى باب‏ تفعیل‏، براى بیان قفل زدن دربها (غلّقت الأبواب) مى‏تواند حاکى از شدت مبالغه باشد؛ یعنى، دربها را با قفلها و پشت بندها محکم بست، و مى‏تواند بر کثرت دربها دلالت داشته باشد. برداشت فوق، ناظر به دومین معناست.
34. ا«قطع»- که به معناى بریدن و جدا ساختن است- در مورد مجروح کردن، دلالت بر شدت بریدگى و جراحت دارد. بردن آن ماده به باب‏ تفعیل‏ (قطّعن) براى رساندن این نکته است که زنان اشراف، مواضع متعددى از دستهاى خویش را بریدند؛ زیرا تقطیع به معناى قطعه‏قطعه کردن است.
35. فعل‏ «یُذَبِّحُونَ» از باب‏ تفعیل‏، متضمن معناى کثرت است، بنابر این‏ «یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ» یعنى پسرانتان را به طور گسترده مى‏کشتند.
36. «صرف» در لغت به معناى تحول و دگرگونى است و باب‏ تفعیل‏ آن، دلالت بر کثرت مى‏کند. بنابراین مراد از آن، تبیین با بیانات گوناگون است.
37. «سلام» اسم مصدر از باب‏ تفعیل‏ است و به معناى سلامتى و عافیت از آفت‏ها مى‏باشد (لسان العرب). مقصود از سلامت در این آیه- به قرینه آیه بعد- در امان بودن از عذاب دنیا و آخرت است.
38. و فعل‏هایى از باب‏ تفعیل‏، قاطعیت خود را در این تصمیم ابراز کرد. گفتنى است که فعل‏هاى‏ «فَلَأُقَطِّعَنَّ» و «لأصلبن» که از باب تفعیل‏اند، با ثلاثى مجرد در معنا یکسان بوده و تفاوتى جز تأکید افزون‏تر ندارند.
39. «مُخَلَّقَةٍ» اسم مفعول از باب‏ تفعیل‏ و صفت براى‏ «مُضْغَةٍ» است و «غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ» نیز عطف بر «مُخَلَّقَةٍ» مى‏باشد. «تخلیق» (مصدر «مُخَلَّقَةٍ») به معناى تصویر و شکل دادن است. توصیف‏ «مُضْغَةٍ» به‏ «مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ» مى‏رساند که جنین در این مرحله، مرتباً شکلى را مى‏پذیرد و صورتى را از دست مى‏دهد و این روند تا ظهور کامل اعضا و جوارح ادامه مى‏یابد.
40. «تصریف» (مصدر «صرفنا») به معناى تغییر دادن چیزى از حالتى به حالت دیگر است و چون این واژه از باب‏ تفعیل‏ است، دلالت بر کثرت وقوع این معنا مى‏کند. بر این اساس، مقصود از تغییر دادن آبها (صرّفناه)، تغییر دادن مقدار و محل فرود آنها است. گفتنى است که برداشت یاد شده، مبتنى بر این است که ضمیر مفرد در «صَرَّفْناهُ» به‏ «ماءً» بازگردد. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

باب تفعیل، فعّل یفعّل تفعیلا چون صرّف یصرّف تصریفا. یک حرف زاید درعین الفعل به کارگیرى فعل مضارع باب‏ تفعیل‏ (یذبّح)، بیانگر وسعت و گستردگى کشتار است.

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

باب تفعیل، فعّل یفعّل تفعیلا چون صرّف یصرّف تصریفا. یک حرف زاید درعین الفعل

0. به کارگیرى فعل مضارع باب‏ تفعیل‏ (یذبّح)، بیانگر وسعت و گستردگى کشتار است.
1. «صَعْر» در لغت به معناى «متمایل کردن گردن به سویى است» و معناى باب‏ تفعیل‏ آن (تصعیر)، متکبرانه سرگرداندن و گردن فرازى کردن است (مفردات راغب).
2. «یُبَشِّرُ»- که از باب‏ تفعیل‏ و مفید تکرار است- این نکته بر مى‏آید که مؤمنان صالح، نیازمند بشارت هاى مداوم خداوند هستند.
3. «کِذَّاباً» (مصدر باب‏ «تفعیل‏»)، مفعول مطلقى است که بر تأکید دلالت دارد.
4. «جنبت»؛ یعنى، دور ساختم (مفردات) و باب‏ تفعیل‏ آن، براى مبالغه است. بنابراین «یجنب»؛ یعنى، به طور کامل دور نگه داشته مى‏شود.
5.  به باب‏ تفعیل‏ برده شود، از آن" تکثیر" استفاده مى‏شود، بنا بر این روى هم رفته کلمه مقرنین به معنى کسانى است که بسیار به یکدیگر نزدیک شده‏اند.
6. " صرف" از ماده" تصریف" به معنى تغییر دادن و دگرگون ساختن است، و مخصوصا با توجه به اینکه از باب‏" تفعیل‏" است، معنى کثرت را نیز در بردارد.
7. «فرّط» فعل ماضى از باب‏ تفعیل‏ و به معناى تقصیر است. باب‏ تفعیل‏، فعّل یفعّل تفعیلا چون صرّف یصرّف تصریفا.
8. پس در باب‏ تفعیل‏، امر مخاطب بر این وجه باشد: صرّف صرّفا صرّفوا صرّفی، صرّفا، صرّفن و در باب مفاعله گویى: ضارب ضاربا ضاربوا ضاربی ضاربا ضاربن و در باب فعلل گوئى: دحرج دحرجا دحرجوا دحرجى دحرجا دحرجن.
9. ناقص یایى از باب‏ تفعیل‏: ثنّى یثنّى تثنیة المثنّى المثنّى ثنّ لا تثنّ.
10. مقید که اسم مفعول از باب‏ تفعیل‏ و مشتق از تقیید است و به معناى قید داشتن و محدود بودن است.
11. توکیل : کلمه وکالت به فتح واو و کسر آن اسم مصدر از باب‏ تفعیل‏ و مصدر آن توکیل است.
12. کلمه تکلیف که مصدر باب‏ تفعیل‏ است از مادّه ثلاثى مجرّد کلفت اشتقاق یافته، کلفت در لغت عرب به معناى مشقت و دشوارى استعمال شده و از آن رهگذر که تکالیف و مسئولیتها داراى مشتقات و سختیها است لذا نام آنها را تکلیف گذارده‏اند.
13. عرّض" از باب‏ تفعیل‏ فصیح‏تر است،
14. (باب‏ تفعیل‏) براى تضعیف عین الفعل مورد ادغام واقع نمیشود چنانچه در باب‏ تفعیل‏ گفته شد، و مضاعف در این باب همچون فعل سالم صرف میشود، مانند:" تعدّد، یتعدّد، لیتعدّد، تعدّد، تعدّدا:
15. و مهموز الفاء از باب‏ تفعیل‏ و مفاعلة و انفعال و تفعّل و تفاعل و استفعال در همه صیغه‏ها مانند سالم صرف میشود، و تغییر و عارضه‏اى بر آنها نیست،
16. از باب‏ تفعیل‏ میگوئى:" خوّف، یخوّف، خوّف، تخویفا: و از باب‏ تفعیل‏:" وصّى، یوصّى، وصّ، توصیة: وصیّت‏کردن" و از باب‏ تفعیل‏:" قوّى، یقوّى، قوّ، تقویة: نیرو دادن".
17. باب‏ تفعیل‏" بدّل، بدّلا، بدّلوا، بدّلى، بدّلا، بدّلن، تبدیلا: چیزى را بجاى چیزى قرار دادن.
18. و در باب‏ تفعیل‏ معتلّ و صحیح یکسان صرف میشود مگر در ناقص که مانند ناقص ثلاثى مجرد است، چنانچه گویى:" صرّف، صرّفا، صرّفوا الخ و یصرّف، یصرّفان، یصرّفون الخ" و" وقّت، وقّتا، وقّتوا الخ، و یوقّت، یوقّتان، یوقّتون الخ" مصدرش توقیت است بمعنى تعیین وقت‏کردن، و" کوّر، کوّرا، کوّروا الخ، و یکوّر، یکوّران، یکوّرون الخ" مصدرش تکویر، بمعنى درهم پیچیدن است، و" روّى، روّیا، روّوا الخ، و یروّى، یروّیان، یروّون الخ" مصدرش ترویة بمعنى سیراب نمودن.
19. مؤلِّف، اسم فاعل از باب‏ تفعیل‏ [تألیف‏] به معناى پیوند دادن، از الْف و الْف به معناى انس و خو گرفتن است. این صفت فعلى الهى چهار بار در قرآن آمده‏ به صورت اسمى نیز در ادعیه ذکر شده است.
20. مُوفى/ اسماوصفات‏ این اسم و صفت الهى از باب‏ تفعیل‏ [توفیه‏] به معناى وفا کردن به پیمان، و پایان رساندن و به حدّ کمال رساندن است. این صفت براى خداوند عمدتاً در دادن پاداش و جزاى خوبان و بدان است و 9 بار در قرآن یک بار به صورت اسمى و 8 بار به صورت فعلى به کار رفته است. وَ إِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَصِیبَهُمْ غَیْرَ مَنْقُوصٍ.
21. مؤخّر/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى خداوندى از باب‏ تفعیل‏ [تأخیر] به معناى به تأخیر انداختن است. کاربرد این واژه در قرآن به تأخیر انداختن عذاب، مرگ و قیامت، آن هم تا زمانى معیّن و معلوم نزد پروردگار است. این صفت 7 بار در قرآن براى خداوند آمده است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است.
22. مُنجى/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى خداوند از باب‏ افعال [انجاء] و از باب تفعیل‏ [تنجیه‏] به معناى نجات و رهایى‏دهنده است. کاربرد این صفت براى خداوند عمدتاً در مورد نجات پیامبران و مؤمنان است و 48 بار در قرآن آمده است.
23. مُمهّد/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى الهى از باب‏ تفعیل‏ [تمهید] به معناى آماده کردن است و در مورد خداوند یک بار درباره فراهم نمودن نعمتها براى ولیدبن‏مغیره، که از سران عرب و از دشمنان رسول خدا بود، بیان شده است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. وَ مَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِیداً.
24. مُمکِّن/ اسماوصفات‏ : این صفت فعلى خداوندى از باب‏ تفعیل‏ [تمکین‏] به معناى اقتدار و توانایى بخشیدن است و 11 بار در مورد خداوند و در اعطاى امکانات به یوسف علیه السلام، ذوالقرنین، مؤمنان و انسانها استعمال شده است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. وَ کَذلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ‏ ....
25. مُمحِّصْ/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى خداوندى از باب‏ تفعیل‏ [تمحیص‏] به معناى پاک کردن، پالایش نمودن و تزکیه است و دو بار در قرآن آمده و کاربرد آن پاک کردن دلهاى مجاهدان غزوه احُد است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا ....
26. مُمَتّع/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى خداوندى از باب‏ تفعیل‏ [تمتیع‏] به معناى بهره‏دهنده و منفعت است. کاربرد این صفت در مورد خداوند در مورد انسانهاى مؤمن و کافر است، که به هر دو بهره نیکو و منفعت مى‏دهد. این صفت فعلى 12 بار در مورد خداوند به‏کار رفته است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً ..
27. مکوّر النّهار/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى الهى از باب‏ تفعیل‏ [تکویر] به معناى گرداننده و پیچاندن است و استعمال آن در مورد شب و روز و گرداندن آن دو است و یک بار در مورد روز و یک بار در مورد شب در قرآن آمده است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه‏ آمده است.  یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَى النَّهارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّیْلِ‏ ..
28. مکفّر السّیئات/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى الهى از باب‏ تفعیل‏ [تکفیر] به معناى پوشاندن و با اضافه به «السّیّئات» یعنى پوشاننده بدیها و گناهان است. کاربرد این صفت در مورد خداوند عمدتاً مربوط به تکفیر گناه مؤمنان، بنى‏اسرائیل، اهل‏کتاب و ... است و 13 بار در مورد خداوند به کار رفته است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است.... لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ‏ ...
29. مکُثّر/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى الهى از باب‏ تفعیل‏ [تکثیر] به معناى ازدیاد و افزایش است و تنها یک بار در قرآن در مورد افزایش افراد قوم شعیب استعمال است.^[1] این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. وَ اذْکُرُوا إِذْ کُنْتُمْ قَلِیلًا فَکَثَّرَکُمْ‏ ...
30. مُقَلِّب/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى الهى از باب‏ تفعیل‏ [تقلیب‏] به معناى دگرگون‏کننده و واژگون ساختن است و در قرآن 3 بار در مورد خداوند و در مورد دگرگون کردن دلها و جسمها به کار رفته است.^[2] این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصارَهُمْ‏ ..
31. مُقِدّم/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى الهى از باب‏ تفعیل‏ [تقدیم‏] به معناى جلو انداختن و پیش فرستادن است و تنها یک بار در قرآن و در مورد پیش فرستادن وعده عذاب به کافران بیان شده است. این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. قالَ لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ.
32. مُفْهِم/ اسماوصفات‏ این صفت فعلى الهى از باب‏ تفعیل‏ (تفهیم) به معناى فهماندن و نمایاندن است و تنها یک بار در قرآن درباره فهماندن حکم داورى بین متخاصمان در مورد سلیمان علیه السلام آمده است.^[3] این صفت الهى به صورت اسمى نیز در ادعیه آمده است. فَفَهَّمْناها سُلَیْمانَ‏ ...
33. این فعلها صفت فعلى خداوندى از باب‏ تفعیل است‏ [تتبیر] [تحبیب‏] [تحذیر] [تخویف‏] [تذلیل‏] [ترکیب‏]
34. باب‏ تفعیل‏ [تزکیه‏] [تزویج‏] [تسییر] [تصریف‏] [تصویر] [تطهیر][تظلیل‏] [تعریف‏] [تعزیز] [تعلیم‏] [تفجیر]
35. باب‏ تفعیل‏ [تفصیل‏] [تکویر] [تفضیل‏] (تفهیم) [تقدیم‏] [تقلیب‏] [تکثیر] [تمتیع‏] [تمحیص‏] [تمکین‏]

 باب‏ تفعیل‏ [تمهید] [تنجیه‏] [تأخیر] [توفیق‏] [توفیه‏]  [تألیف‏]  [تولیه‏]  [تیسیر]

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

 

---

[1] ( 3). همان، ص 1249

[2] ( 7). اسما و صفات الهى فقط در قرآن، ج 2، ص 1187

[3] ( 1). مصباح المتهجد، ص 1071

باب تفعّل، تفعّل یتفعّل تفعّلا چون تصرّف یتصرّف تصرّفا. دو حرف زاید است التمطّی: مصدر باب‏ تفعّل‏ وزان «تولّى» أصله. مطی یمطى مطّا وزان علم یعلم:

 

 

                                بسم الله الرحمن الرحیم

                                اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. باب تفعّل، تفعّل یتفعّل تفعّلا چون تصرّف یتصرّف تصرّفا. دو حرف زاید است 
1. التمطّی: مصدر باب‏ تفعّل‏ وزان «تولّى» أصله. مطی یمطى مطّا وزان علم یعلم:
2. تَأَذَّنَ‏؛ باب‏ تفعّل‏ از «ایذان» به معناى اعلام است و معناى‏ «إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکَ»، این است: به یاد آور هنگامى را که پروردگارت تصمیم گرفت؛ زیرا کسى که مصمم بر انجام امرى است، در مورد آن با خود مى‏اندیشد و انجام آن را به خود اعلام مى‏کند.
3. «تحسّس»- اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ‏؛ «تحسّس» باب‏ تفعل‏، از مادّه «احساس». به معناى معرفت و شناسایى: بروید یوسف و برادرش را شناسایى کنید.
4. یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ ؛ این عبارت به چند طریق قرائت شده: با تشدید و تخفیف زاء و نصب ملائکه و نیز با حذف «تاء» اول براى تخفیف از باب‏ تفعّل‏: و رفع ملائکه که در اصل تتنزّل بالروح من امره بوده است. یعنى: خداوند به امر خود، فرشتگان را با وحى فرو مى‏فرستد،
5. نزل" و" ینزل‏" به تشدید از باب‏ تفعیل دلالت بر این هست که مشرکین معجزه‏اى را مى‏خواسته‏اند که تدریجى باشد.
6. فَتَخْطَفُهُ الطَّیْرُ؛ این فعل «فتخطّفه» نیز خوانده شده، بنا بر این که در اصل «فتخطّفه» بوده و براى تخفیف، «تاء» باب‏ تفعّل‏ حذف شده است.
7. «وَ لا یَأْتَلِ» نباید قسم یاد کنند، باب افتعال از «الیة» بعضى «و لا یتأل» (از باب‏ تفعّل‏) خوانده‏اند.
8. وَ لا تَجَسَّسُوا؛ «تجسّس» با (جیم) و با (حا) به یک معنى است، با (جیم) باب‏ تفعّل‏ از «جسّ» است چنان که «تلبّس» به معناى پى در پى خواستن و از «لبس» است و با (حاء) به معناى کاوش کردن براى رسیدن به چیزى است و از «حسّ» گرفته شده و چون «جسّ» با (جیم) و با (حاء) از نظر معنى به یکدیگر نزدیکند به نیروهاى ادراکى انسان حواس با (جیم) و با (حاء) گفته‏اند و مقصود آیه منع از جستجوى عیبهاى مسلمانان است.
9.  «لن تقوّل» [از باب‏ تفعّل‏ و با (واو) مشدّد] قرائت شده و بنا بر این قرائت «کذبا» مصدرى است که بجاى «تقوّل» قرار گرفته است زیرا «تقوّل» [مصدر باب‏ تفعّل‏] فقط به معناى سخن دروغ است.
10. اذا تردّى، باب‏ تفعّل‏ از «ردىّ» به معناى هلاکت است یعنى هر گاه بمیرد یا در گودال قبر نهاده شود یا در ژرفاى دوزخ، مال و ثروت او به حالش سودى ندارد.
11. الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّى‏؛ با تقوایى که مال خود را در راه خدا انفاق مى‏کند و مى‏خواهد که در پیشگاه خدا مالش پاک باشد، یا باب‏ تفعّل‏ و از [ریشه‏] زکات، باشد.
12. و اصل باب‏ تفعل‏ که کلمه مورد بحث ما از آن باب است این معنا را میدهد که انسان صفتى را در نفس خود جاى دهد مانند تخلق به فلان خلق مثلا مى‏گوییم: تمیز و تعلم و تطوع یعنى شروع کرد به تمیز دادن و آموختن و بطوع و رغبت خود عمل خیر کردن.
13. " فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ" کلمه تطوع از ماده (ط- و- ع) است. و معناى طوع مقابل معناى کراهت است، و یا بگو به این معنا است که انسان کارى را به رضا و رغبت خود انجام دهد، آن گاه همین طوع وقتى به باب‏ تفعل‏ مى‏رود و به صورت تطوع در مى‏آید. معناى داوطلب بودن هم بر آن اضافه مى‏شود پس تطوع به معناى این است که انسان خودش داوطلبانه کارى را انجام دهد که اطاعت خدا هم هست، بدون اینکه در انجام آن کراهتى داشته باشد، و اظهار ناراحتى و گرانبارى کند، حال چه اینکه آن عمل الزامى و واجب باشد. و چه غیر الزامى و مستحبّ.
14. است، و کلمه: (عضل) به معناى منع و تنگ گرفتن و سختگیرى است و کلمه: (فاحشة) به معناى طریقه بسیار زشت و روش بسیار ناپسند است، که البته بیشتر، استعمالش در عمل زنا است و کلمه (مبینة) به معناى (متبینة) است، از سیبویه نیز نقل شده که گفته است (أبان) که باب افعال و (استبان) که باب استفعال است، و (بین) که باب تفعیل است، و (تبین) که باب‏ تفعل‏ است، همه به یک معنا است که هم بطور متعدى استعمال مى‏شود، و مفعول مى‏گیرد، و هم بطور لازم و بى مفعول بکار مى‏رود، هم بطور لازم گفته مى‏شود: (أبان المساله) مساله روشن شد، و هم (استبان) و هم (بین) و هم (تبین)، هم چنان که بطور متعدى گفته مى‏شود:
15. " وَ أَوْحَیْنا إِلى‏ مُوسى‏ وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً ..." کلمه" تبوءا" تثنیه امر از باب‏ تفعل‏ است، و مصدرش تبوى و به معناى مسکن گرفتن و منزل گزیدن است، و کلمه" مصر" نام شهر و یا کشور فرعون است، و کلمه" قبلة" در اصل، بناى نوع از مصدر بوده مانند بناى نوع" جلسة" یعنى حالت نشستن، و قبلة به معناى آن حالتى است که باعث مى‏شود دو چیز مقابل هم قرار گیرد. پس کلمه" قبلة" مصدرى است به معناى فاعل، و معناى جمله‏" وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً" اینست که خانه‏هاى خود را متقابل بسازید بگونه‏اى که بعضى رو بروى بعضى دیگر و در جهتى واحد قرار بگیرند. و منظور از این فرمان این بوده که موسى و هارون بتوانند براى امر تبلیغ دسترسى به آنان پیدا کنند و آنها بتوانند نماز را به جماعت بخوانند، هم چنان که جمله بعدش که مى‏فرماید:" وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ" از آنجا که بدنبال جمله مورد بحث قرار گرفته دلالت و یا حد اقل اشعار بر این معنا دارد که منظور از آن فرمان تمکن از نماز جماعت است.
16. (تتولوا) اعراض کنید- کلمه" تولوا" در اصل" تتولوا" مخاطب از فعل مضارع باب‏ تفعل‏ است، نه جمع غایب ماضى آن باب، دلیل گفتار ما، کاف خطاب در" علیکم"، و نیز خطابهاى متعددى است که در دو آیه قبل بود، پس نباید به گفتار بعضى از مفسرین گوش داد که گفته‏اند: کلمه" تولوا" جمع مذکر غایب از فعل ماضى باب‏ تفعل‏ است، چون فساد این سخن واضح است.
17. که شخص وارد مى‏خواهد به صاحب خانه برساند. و کلمه" نکرهم" و همچنین" انکرهم" یک معنا دارد و آن این است که از آنچه از آنان دید، بدش آمد و آن را رفتارى غیر معهود دانست. و فعل" اوجس" ماضى از باب افعال (ایجاس) است و ایجاس به معناى خطور قلبى است، راغب در این باره گفته است: ماده" وجس" به معناى صداى آهسته است، و کلمه" توجس" که مصدر باب‏ تفعل‏ است به معناى آن است که کوشش کنى تا صوت آهسته‏اى را بشنوى، و کلمه" ایجاس" که مصدر باب افعال است به معناى پدید آمدن چنین چیزى در نفس آدمى است و به این لفظ در قرآن کریم آمده که فرموده است:" فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَةً"، پس بنا بر این" وجس" بطورى که گفته‏اند، حالتى است که بعد از هاجس (صوتى آهسته) در دل پیدا مى‏شود و نفس آدمى آن را در خود ایجاد مى‏کند،- چون ابتدا این حالت درونى و تفکر قلبى از آن صوت آغاز شد- پس" وجس" حالتى است که نفس بعد از هاجس آن را در خود پدید آورد" و هاجس" صدایى آهسته است و واجس آن خاطره‏اى است که در دل پیدا مى‏شود، این بود گفتار راغب با مختصر اضافاتى از ما.
18. و اینکه فرمود:" لا تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ" اصلش" لا تتکلم نفس" بوده، و یکى از دو حرف" تاء" حذف شده و حذف یکى از دو تاء باب‏ تفعل‏ شایع و قیاسى است.
19. کلمه" یوقدون" از ایقاد به معناى افکندن هیزم در آتش است، و در" استوقدت النار" و" انقدت النار" و" توقدت النار" بهمین معنا است، و کلمه" متاع" به معناى هر چیزى است که از آن تمتع و بهره ببرند، و کلمه" مکث" به معناى سکونت در مکان است، به تدریج و مرور زمان. و در باب" مکث"- بفتح کاف- و باب" مکث"- بضمه کاف- و باب‏ تفعل‏ که" تمکث" مى‏آید، همه به این معنا است.
20. " وَ ما نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّکَ ..." کلمه" تنزل" به معناى نزول به کندى و مهلت است، چون از باب‏ تفعل‏ است که مطاوعه و قبول" نزل" را افاده مى‏کند، مثلا وقتى گفته مى‏شود" نزله فتنزل" معنایش این است که فلانى او را نازل کرد و او قبول نمود، و سیاق نفى و استثناء، انحصار را مى‏فهماند و مى‏رساند که ملائکه نازل نمى‏شوند مگر به امرى از خدا، هم چنان که در جاى دیگر فرمود" لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ".
21. کلمه" تشقق" در اصل" تتشقق" و از باب‏ تفعل‏، از ماده" شق" بوده، که به معناى قطع است و تشقق به معناى باز شدن است، و" غمام" نام ابر است، و اگر ابر را غمام خوانده‏اند، براى این است که آفتاب را مى‏پوشاند، زیرا غمام از ماده غم که به معناى پرده است، مى‏باشد.
22. " قالُوا اطَّیَّرْنا بِکَ وَ بِمَنْ مَعَکَ قالَ طائِرُکُمْ عِنْدَ اللَّهِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ تُفْتَنُونَ" کلمه:" اطیرنا" در اصل" تطیرنا" بوده، که صیغه متکلم مع الغیر از باب‏ تفعل‏ است، که مصدرش تطیر مى‏شود و تطیر به معناى فال بد زدن به چیزى و شوم دانستن آن است، خواهى پرسید، ثلاثى مجرد آن" طیر" است که به معناى مرغ است، پس چرا در باب‏ تفعل‏ معناى فال بد زدن را مى‏دهد؟ در جواب مى‏گوییم: چون مردم غالبا با مرغ فال مى‏زدند و لذا شوم دانستن چیزى را تطیر خواندند و همچنین به طورى که گفته‏اند بهره هر کسى را از شر، طائر او نامیدند.
23. " تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ ..." کلمه" یتفطرن" از مصدر" تفطر" است که به معناى پاره پاره شدن است، چون کلمه" تفطر" که مصدر باب‏ تفعل‏ است، از" فطر" گرفته شده، که به معناى پاره شدن و شکافتن است.
24. " أُولئِکَ الَّذِینَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ نَتَجاوَزُ. عَنْ سَیِّئاتِهِمْ فِی أَصْحابِ الْجَنَّةِ ..." کلمه" نتقبل" متکلم مع الغیر از مضارع باب‏ تفعل‏ است، و تقبل همان معناى قبول را دارد، اما از آن بلیغ‏تر است. و مراد از" أَحْسَنَ ما عَمِلُوا" اطاعتهاى واجب و مستحبّ است، چون این طاعات است که پذیرفته مى‏شود، اما مباحات هر چند هم داراى حسن باشد تقبل نمى‏پذیرد- صاحب مجمع البیان چنین گفته، و تفسیر خوبى است. مؤید آن این است که تقبل بهترین عمل را در مقابل بخشودگى گناهان قرار داده، پس کانه گفته شده اعمال انسان دو جور است، یا طاعات است، یعنى واجبات و مستحبات، که بهترین اعمال او است که ما آن را قبول مى‏کنیم، و یا گناهان است که از آن درمى‏گذریم، و اما آن اعمالى که طاعت و
25. " یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً ذلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنا یَسِیرٌ" کلمه" تشقق" در اصل" تتشقق" و از باب‏" تفعل‏" است که به معناى شکافته شدن است، و معنایش این است که: زمین از روى ایشان شکافته مى‏شود، و ایشان به سرعت به‏
26. " إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ کَرِیمٌ" این آیه شریفه داستان" اجر کریم" و" مضاعف" را دوباره خاطر نشان کرد، تا به این وسیله نیز ترغیب در انفاق در راه خدا کرده باشد، در سابق انفاقگران را قرض دهندگان به خدا مى‏خواند، و در این آیه صدقه دهندگان را نیز (قرض دهندگان به خدا) خوانده، و اصل دو کلمه" مصدقین" و" مصدقات" که هم حرف صاد در آنها تشدید دارد، و هم حرف دال، در اصل متصدقین و متصدقات، و از باب‏ تفعل‏ هستند، و بر حسب یک قاعده صرفى حرف تاء مبدل به صاد شده. و جمله‏" وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ" عطف است بر مدخول الف و لام در" المصدقین"، و اینکه گفتیم مدخول الف و لام براى این بود که الف و لامى که بر سر اسم فاعل در مى‏آید معناى" الذى" را مى‏دهد.
27. " ما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ"- این جمله در مقام این است که تعجب هر کسى را از حکم آنان برانگیزد، که چطور حکم کردند به اینکه مجرم و مسلم در قیامت یک وضع دارند! و این اشاره است به اینکه عقل از چنین حکمى امتناع دارد، و چنین حکمى نمى‏کند، و در حقیقت معنایش این است که چه اختلالى در فکر شما رخ داده، و رأى و نظریه شما را فاسد کرده که اینطور حکم مى‏کنید؟" أَمْ لَکُمْ کِتابٌ فِیهِ تَدْرُسُونَ إِنَّ لَکُمْ فِیهِ لَما تَخَیَّرُونَ" این آیه اشاره است به اینکه براى حکمى که کردند هیچ دلیلى نقلى ندارند، هم چنان که آیه قبلى به نداشتن دلیلى عقلى بر طبق حکمشان اشاره مى‏کرد، و منظور از کلمه" کتاب"، کتاب آسمانى است، که از ناحیه خداى تعالى نازل شده باشد، که البته چنین کتابى حجت است، و معناى" تدرسون"،" تقرؤن" است یعنى کتابى که در آن این حکم را خوانده باشید، و کلمه" تخیر" و" اختیار" که یکى از باب‏ تفعل‏ و دیگرى از باب افتعال است، به یک معنا است. و جمله‏" إِنَّ لَکُمْ فِیهِ لَما تَخَیَّرُونَ" در مقام مفعول است براى جمله‏
28. " یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ" کلمه" مزمل"- با تشدید زاء و تشدید میم- در اصل" متزمل" بوده، اسم فاعل از باب‏ تفعل‏ (تزمل) است، و معنایش لفافه به خود پیچیده است. کسى که جامه یا چیزى به خود مى‏پیچد تا بخوابد یا مثلا سرما را دفع کند، آن را" مزمل" مى‏گویند، و از ظاهر این جمله بر مى‏آید در آن ساعتى که این سوره نازل مى‏شده آن جناب جامه‏اى را به خود پیچیده بوده، از این جهت به" مزمل" مورد خطاب قرار گرفته.
29. کلمه" تبتیلا" ظاهرا مفعول مطلق است، و مقتضاى ظاهر این بود که بفرماید:" و تبتل الیه تبتلا"، اگر این طور نفرمود، و به جاى آن کلمه" تبتیلا" را آورد، به قول بعضى براى این بود که باب‏ تفعل‏ از" بتل" متضمن معناى باب تفعیل آن نیز هست،
30. «علّمته فتعلّم» که در این مثال باب‏ «تفعّل‏» دلالت بر مطاوعه دارد. و باید دانست که افعالى که داراى معناى مطاوعه هستند داراى وزن خاصى نیستند بلکه، قانون افعال مطاوعه این است.
31. تاء مطاوعه (یعنى تاء باب‏ تفعّل‏، تفاعل و تفعلل)، مانند حرف اول آن قرار بده آن را (یعنى آن را هم ضمّه بده) بدون هیچ‏گونه خلافى.
32. تفاوت‏ «یَطْهُرْنَ» و «تَطَهَّرْنَ» به این است که تحصیل طهارت در اولى بدون تلاش مکلّف و در دومى- که باب‏ تفعّل‏ است و بر تکلّف دلالت مى‏کند- نیازمند تلاش است؛ بنابر این، مفاد «یَطْهُرْنَ» قطع شدن خون حیض است و «تَطَهَّرْنَ» به انجام غسل نظر دارد. کنار هم ذکر شدن آن دو، بیانگر لزوم هر یک در کنار دیگرى است که از آن به «احتباک» یاد مى‏شود؛ یعنى، لاتقربوهنّ حتّى یطهرن و یتطهرن فاذا طهرن و تطهرن فأتوهن؛ (با آنان همبستر نشوید تا پاکیزه شده و غسل کنند و هنگامى که پاکیزگى و غسل حاصل شد، جماع مانعى ندارد) بنابر این، پاکى از خون و تطهیر با غسل، هر دو شرط جواز جماع خواهد بود.
33. قبول کردن هر چیز، رضایت دادن به آن است و فعل «تقبل» از باب‏ تفعّل‏ بر مبالغه در قبول دلالت دارد و وصف‏ «حَسَنٍ» کمال آن را مى‏رساند.
34. «توفى» (از باب‏ تفعل‏) به معناى اخذ شى‏ء به تمام و کمال است. بدیهى است که هنگام مرگ، جسم انسان در زمین باقى مى‏ماند بنابر این، آنچه هنگام مرگ به فرمان خداوند دریافت مى‏شود، روح آدمى است.
35. «تَلَهَّى» در اصل «تتلهى» بوده و حذف «تاء» از باب‏ تفعّل‏ در این موارد شایع است. این کلمه از ریشه «لهو» است و راغب در مفردات «لهو» را به معناى چیزى دانسته است که انسان را از آنچه باید مقصد او قرار گیرد و براى او اهمیت دارد، باز دارد.
36. باب‏ تفعل‏، بر تکلّف دلالت دارد؛ بنابراین‏ «تَخَلَّتْ»؛ یعنى، در خالى شدن سخت کوشید.
37. باب‏ تفعّل‏- که فعل «یتجنب» از آن باب است- بر تکلّف دلالت دارد. این فعل بیان‏گر آن است که تذکّرات قرآنى، با فطرت انسان‏ها ملایمت و مناسبت کامل دارد؛ به‏گونه‏اى که مخالفان، باید براى دور ماندن از تأثیرات آن، خود را به زحمت اندازند.
38. فعل‏ «تَزَکَّى» از باب‏ تفعل‏ است و بر تکلّف (تلاش براى تزکیه) دلالت دارد. این فعل از مشتقات «زکاء» یا «زکاة» است. «زکاء»؛ یعنى، درستى و درستکارى (مصباح) و به دست‏آوردن چیزى که مایه پاکى شود (مفردات) و «زکاة»؛ یعنى، پاکى، رشد و نموّ، برکت و ممدوح بودن.
39. جمله‏ «یَتَزَکَّى» حال است و فعل «زکا»؛ یعنى، نمو کرد و صالح شد و نیز به خالص هر چیز و آنچه به منظور پاک کردن ثروت پرداخته مى‏شود، زکات گفته مى‏شود (قاموس). بنابراین باب‏ تفعّل‏ آن- که بر تکلّف دلالت دارد، یا به معناى با زحمت خود را رشد دادن و شایسته ساختن است و یا مراد از آن پرداختن زکات مال با جدیّت تمام است. برداشت یاد شده، ناظر به معناى اول است.
40. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

فعل های قرآن و تجزیه افعال آن -920/058 /2 مرتبه کلمه فعل آمده . و فعل ثلاثى 11مرتبه آمده - افعال واعلال افعال سوره بقره و تجزیه افعال سوره ی بقره ازآیات 12الی ۲۱ ؛

بسم الله الرحمن الرحیم

0. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
1. فعل های قرآن و تجزیه  افعال آن -920/058 /2 مرتبه کلمه فعل آمده . و فعل ثلاثى 11مرتبه آمده - فعل ثلاثى مجرد 23- فعل ثلاثى مزید فیه 5 مرتبه مانند > افعال واعلال افعال سوره بقره و تجزیه افعال سوره ی بقره  ازآیات 12الی  ۲۱ ؛
2. ( لَّا یَشْعُرُ‌ونَ ) : فعل نفی( مضارع منفی مرفوع)، جمع مذکر غایب، (ش ع ر) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم –15- مرتبه درقرآن امده ؛
3. (آمِنُوا ) : فعل امر، مفرد مذکر مخاطب، مبنی بر حذف نون، (ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (قاعده تخفیف همزه) (آمِنُوا )263 بار درقرآن آمده   
4. ( نُؤْمِنُ ) : فعل مضارع مرفوع، متکلم مع الغیر،(ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (قاعده تخفیف همزه)  آمَنَ: مانند آمَنَ بالا ( نُؤْمِنُ )14 مرتبه درقرآن آمده
5. ( لَقُوا) 1: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ل ق ی) معتل ناقص یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی 29مرتبه درقرآن آمده؛
6. (آمَنُوا ) : فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (قاعده تخفیف همزه) 263 مرتبه درقرآن آمده؛  
7. ( خَلَوْا ): فعل ماضی، جمع مذکر غایب، ( خ ل و) معتل ناقص یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی -( خَلَوْا ) 43 مرتبه درقرآن آمده  
8. ( یسْتَهْزِئُ): فعل مضارع مرفوع، مفرد مذکر غایب، (ه ز ء) صحیح مهموز اللام، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی باب استفعال -( یَسْتَهْزِئُ)16 مرتبه درقرآن آمده؛
9. ( یَمُدُّهُمْ ): (یَمُدُّ) فعل مضارع مرفوع، مفرد مذکر غایب، (م د د) صحیح مضاعف، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ (هم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر غایب، مفعول به 1مرتبه درقرآن آمده؛  
10. ( یَعْمَهُونَ ) : فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، ( ع م ه) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم - 7مرتبه درقرآن آمده؛
11. (اشْتَرَ‌وُا): فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ش ر ی) معتل ناقص یایی، ثلاثی مزید باب افتعال، معلوم، متعدی - 7مرتبه درقرآن آمده؛
12. (رَ‌بِحَت ): فعل ماضی، مفرد مؤنث غایب، (ر ب ح) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم- 1مرتبه درقرآن آمده؛
13. ( لَقَوا) فعل ماضی مبنی علی ضم وفاعله  َلقُیْوا بوده  ؛ یاء ساکن میشود بخاطر سنگینی حرکت ضمه و حرکتش را به قاف میدهد.(اعلال به سکون)  لَقُیْوا ؛ دو تا ساکن پهلوی هم، یاء ساکن حذف میشود.,  لَقُوا - 29مرتبه درقرآن آمده؛
14. (خَلَوُوا ) (اعلال قلب) خَلَاوْا 1..5 دو تا ساکن پهلوی هم، حرف عله ( در اینجا حرف مدی الف) حذف میشود. خَلَوْا - 43مرتبه درقرآن آمده؛
15. ( یَمُدُّهُم‏) 1..5 (قاعده ادغام= دو حرف شبیه به هم، حرکت اولین حرف منتقل میشه به حرف ساکن قبل خود و یک حرف نوشته میشود با علامت تشدید و حرکت حرف دوم هم گذاشته می شود.).. یَمُدْدُ.. یَمُدُّ..هم ضمیر مفعولی- 8 مرتبه درقرآن آمده؛
16. (اشْتَرَوُا) إشْتَرَ‌یُوا .(اعلال قلب) إشْتَرَ‌اوْا  دو تا ساکن پهلوی هم، حرف عله ( در اینجا حرف مدی الف) حذف میشود. إشْتَرَ‌وا  10مرتبه درقرآن آمده؛
17. (إسْتَوْقَدَ ): فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (و ق د) معتل مثال واوی، ثلاثی مزید باب استفعال، معلوم، متعدی- 1مرتبه درقرآن آمده؛
18. ( أَضَاءَتْ) : فعل ماضی، مفرد مؤنث غایب، (ض و ء) معتل اجوف واوی، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی - 1مرتبه درقرآن آمده؛
19. (ذَهَبَ ): فعل ماضی، مفرد مذکر غایب،( ذ ه ب) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم –  54  مرتبه درقرآن آمده؛
20. ( تَرَ‌کَهُمْ ): (تَرَ‌کَ) فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (ت ر ک)، صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی هم مفعول به - 1مرتبه درقرآن آمده؛
21. (لَّا یُبْصِرُ‌ونَ ) : فعل نفی (مضارع مرفوع)، جمع مذکر غایب، (ب ص ر) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم – 1 مرتبه درقرآن آمده؛
22. (لَا یَرْ‌جِعُونَ) : فعل نفی (مضارع مرفوع)، جمع مذکر غایب، (ر ج ع) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم – 5 مرتبه درقرآن آمده؛
23. ( یَجْعَلُونَ ): فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، ( ج ع ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی – 5 مرتبه درقرآن آمده؛
24. (اضَاءَتْ) – مفرد مونث مغایب - أَضْوَءَتْ (اعلال سکون أَضَوْءَتْ . (ض و ء ) (اعلال قلب  ؛ اضَاءَتْ  باب افعال : 1 مرتبه درقرآن آمده؛  
25. (ذهب ) (رفت)  مفرد مذکر مغایب از فعل های لازم است که با حرف جر ب متعدی میشود و معنای آن نیز تغییر می کند. ذَهَبَ اللَّـهُ بِنُورِ‌هِمْ = بُرد خدا نورشان را. 30 مرتبه درقرآن آمده؛
26. یَکَادُ = فعل مضارع- صیغه اول مفرد مذکر غایب - (ک و د) اجوف یایی - ثلاثی مجرد- معلوم- لازم - یَکْوَدُ( اعلال به قلب) یَکادُ-  9 مرتبه درقرآن آمده؛
27. یَخْطَفُ = فعل مضارع- صیغه اول مفرد مذکر مغایب -(خ ط ف) صحیح - ثلاثی مجرد- معلوم- متعدی آیه 20بقره  - 1مرتبه درقرآن آمده؛
28. أَضَاءَ = فعل ماضی- صیغه اول- (ض و ء) اجوف واوی- ثلاثی مزید باب افعال- معلوم- لازم – 2 مرتبه درقرآن آمده؛
29. مَّشَوْا = فعل ماضی- صیغه سوم- (م ش ی ) ناقص یایی- ثلاثی مجرد- معلوم - لازم (معتل ناقص یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی - مثل خَلَوْا در مَّشَوْا3-   مرتبه درقرآن آمده؛ -
30. قَامُوا = فعل ماضی- صیغه سوم- (ق و م ) اجوف واوی- ثلاثی مجرد- معلوم - لازم (اعلال قلب) 17مرتبه درقرآن آمده؛   
31. شَاءَ= فعل ماضی- صیغه اول- (ش ی ء ) اجوف یایی- ثلاثی مجرد- معلوم - لازم (اعلال قلب) 139مرتبه درقرآن آمده؛
32. ذَهَبَ = فعل ماضی- صیغه اول - (ذ ه ب ) صحیح- ثلاثی مجرد- معلوم – لازم -  54-مرتبه درقرآن آمده؛
33. اُعْبُدُوا =: فعل امر، مفرد مذکر مخاطب، (ع ب د) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، متعدی --21مرتبه درقرآن آمده؛
34. خَلَقَکُمْ =: (خَلَقَ)فعل ماضی مفرد مذکر غایب (خ ل ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ (هم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر مخاطب، مفعول به -19مرتبه درقرآن آمده؛
35. تَتَّقُونَ = : فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر مخاطب، (و ق ی) لفیف مفروق، ثلاثی مزید باب افتعال، معلوم، لازم --19مرتبه درقرآن آمده؛
36. جَعَلَ = : فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (ج ع ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی- -306-مرتبه درقرآن آمده؛
37. یَجْعَلُون = ‏ فعل مضارع ، جمع مذکر غایب، (ج ع ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی –5- مرتبه درقرآن آمده؛
38. أَخْرَ‌جَ = :فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (خ ر ج) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی- - 53مرتبه درقرآن آمده؛
39. لَا تَجْعَلُوا = : لَا تَجْعَلُوا: فعل نهی، (مضارع مجزوم به حذف نون)، جمع مذکر مخاطب،(ج ع ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم،متعدی –53 مرتبه درقرآن آمده؛
40. تَعْلَمُونَ = : فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر مخاطب،صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم –64 مرتبه درقرآن آمده؛
41.  تَتَّقُونَ = -تَوْتَقِیُونَ  طبق قاعده باب افتعال هر گاه حرف عله مثال واقع شود. حرف عله تبدیل به ناء باب تبدیل شده و با هم ادغام می شود)  تَتْتَقِیُونَ-  تَتَّقِیُونَ (ضمه بر یاء ثقیل هست و حرکت ضمه منتقل می شود به حرف قبل و یاء ساکن شده و دو ساکن کنار هم حرف عله حذف می شود. ) تَتَّقُیْونَ-  تَتَّقُونَ - 19مرتبه درقرآن آمده؛

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

تجزیه و افعال آن -920/058 /2 مرتبه کلمه فعل آمده . و فعل ثلاثى 111مرتبه آمده - فعل ثلاثى مجرد 23- افعال واعلال افعال سوره بقره و تجزیه افعال سوره ی حمد سوره ی بقره الی آیه 11؛

 

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. فعل های قرآن - تجزیه و افعال آن -920/058 /2 مرتبه کلمه فعل آمده .
1. و فعل ثلاثى 111مرتبه آمده - فعل ثلاثى مجرد 23- فعل ثلاثى مزید فیه 5 مرتبه مانند > افعال واعلال افعال سوره بقره و تجزیه افعال سوره ی حمد سوره ی بقره الی آیه 11؛ 
2. لا تعدّ» بضمّ تاء و کسر دال خوانده‏اند و هم با دال مشدّد که از وزن افعل و فعل‏ ثلاثى‏ مزید باشد.
3. 2-فعل‏ ثلاثى‏ مزید سلّط به معناى مستولى گردانیدن نیز در سوره 4 آیه 90 و سوره 59 آیه 6 آمده است.
4. أخْذ به صورت فعل ثلاثى مجرّد و هشت بار به صورت فعل‏ ثلاثى‏ مزید از باب مفاعله (مؤاخذه) به معناى مجازات در برابر ناسپاسى‏ یا عتاب، بازخواست، و شانزده بار به صورت فعل‏ ثلاثى‏ مزید از باب افتعال (اتّخاذ) که به مثابه «جَعْل» است، به خداوند نسبت داده شده و یک بار به صورت متّخذ از خداوند نفى شده است. از مجموع موارد استناد أخذ در صورت‏هاى گوناگون به خداوند مى‏توان آخذیّت الهى را انتزاع کرد. در روایات نیز آخذ به صورت صفت الهى آمده است؛ مانندِ: والآخذ له بذنبه‏ و أنت آخذ بناصیة کلّ دابّة.
5. 4-و أترب فعل‏ ثلاثیّ‏ مزید على وزن «أفعل» و أنا أرجح أنّ قطربا أراد أن یقول: «أترب» من الأضداد، لا «ترب و أترب».
6. 5-«تلقّى» فعل‏ ثلاثیّ‏ مزید ماضى و مفرد مذکّر غایب است از باب تفعل‏
7. (الحمد) مصدر سماعی لفعل حمد یحمد باب نصر وزنه فعل بفتح فسکون‏
8. نَعْبُد- (نعبد) فعل مضارع مرفوع، متکلم وحده و الفاعل ضمیر مستتر وجوبا تقدیره نحن‏ ...6مرتبه در قرآن آمده
9. نَسْتَعین‏- أصل آن نستعون ازفعل العون، واو مکسور، کسرة بر واو ثقیل بوده به عین منتقل شده و واو ساکن شده- پس  إعلال بساکن – واو ساکن ماقبل مکسور تبدیل به یا گشته ؛ قلبت الواو یاء لسکونها و انکسار ما قبلها- که به این عمل إعلال بالقلب گویند-.
10. اهْدِنَا- : «الْهُدَى‏: هدی (اهد) فعل أمر دعائی مبنی على حذف (ى) حرف العلة، و (نا) ضمیر متصل مبنی فی محل نصب مفعول به، و الفاعل ضمیر مستتر وجوبا تقدیره‏ - اهْدِنَا دومرتبه در قرآن آمده
11. أَنْعَمْت‏ فعل ماضی مفرد مذکر مخاطب باب افعال 8مرتبه در قرآن آمده ،
12. (یؤمنون) فعل مضارع مرفوع و علامة رفعه ثبوت النون فهو من الأفعال الخمسة؛ جمع مذکر غایب، (ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی 85مرتبه در قرآن آمده،

 

13. (یقیمون) فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ق و م ) معتل اجوف واوب، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم, متعدی علامة رفعه ثبوت النون فهو من الأفعال الخمسة 13مرتبه در قرآن آمده،
14. (رَ‌زَقْنَاهُمْ) : فعل ماضی مبنی بر سکون، متکلم مع الغیر، (ر ز ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی. (هم) ضمیر متصل نصبی، جمع مذکر غایب، مفعول به 13مرتبه در قرآن آمده،
15. (یُنفِقُونَ): فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ن ف ق) صحیح سالم، ثلاثی ، معلوم, متعدی ؛  23مرتبه در قرآن آمده،
16. (أُنزِلَ ): فعل ماضی مبنی، مفرد مذکر غایب، (ن ز ل ) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، مجهول، (هو مستتر نایب فاعل) (أُنزِلَ ) 162مرتبه در قرآن آمده،
17.  (یُوقِنُونَ ) : فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب،(و ق ن) معتل مثال واوی،ثلاثی مزید باب افعال، معلوم, متعدی ؛ یُوقِنُونَ 11مرتبه در قرآن آمده
18. (یُقِیمُونَ) یُقْوِمُونَ 1..6 (اعلال به سکون  یُقِوْمُونَ 1..6 (اعلال به قلب) یُقِیمُونَ : جرى فیه حذف الهمزة تخفیفا مجرى یؤمنون لأن ماضیه أقام وزنه أفعل .. و فیه إعلال بقلب عین الکلمة الواو إلى یاء و أصله‏ یقومون بکسر الواو، فاستثقلت الکسرة على الواو فسکّنت- و هو إعلال بالتسکین- و نقلت حرکتها إلى القاف، فلمّا سکّنت الواو و انکسر ما قبلها قلبت یاء فقیل یقیمون وزنه یفعلون بضم الیاء ؛ (یُقِیمُونَ) 6مرتبه در قرآن آمده؛
19. (کَفَرُ‌وا) : فعل ماضی مبنی بر ضم،جمع مذکر غایب، (ک ف ر ) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم، فاعل: واو . (کَفَرُ‌وا) 197 مرتبه درقرآن آمده.
20. (أَنذَرْ‌تَهُمْ ): (أَنذَرْ‌تَ) فعل ماضی مبنی بر سکون، مفرد مذکر مخاطب، (ن ذ ر) صحیح سالم ، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی، (تَ) فاعل، (هم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر غایب، مفعول به (أَنذَرْ‌تَهُمْ ) 2مرتبه در قرآن آمده .
21. ( لَمْ تُنذِرْ‌هُمْ ): (لَمْ تُنذِرْ‌) فعل جحد، مضارع مجزوم به حرف لم، مفرد مذکر مخاطب، (ن ذ ر) صحیح سالم ، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، متعدی، فاعل: انت مستتر، (هم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر غایب، مفعول به .. ( لَمْ تُنذِرْ‌هُمْ ) 2 مرتبه در قرآن آمده
22. (لَا یُؤْمِنُونَ ) : فعل نفی، مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (لَا یُؤْمِنُونَ ) 25 مرتبه در قرآن آمده
23. (خَتَمَ ) : فعل ماضی ، مفرد مذکر غایب، (خ ت م) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم -(خَتَمَ ) 5مرتبه درقرآن امده ؛
24. (یَقُولُ ): فعل مضارع مرفوع، مفرد مذکر غایب، (ق و ل) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی . یَقْوُلُ (اعلال به سکون) یَقُوْلُ – یَقُولُ - 182مرتبه درقرآن امده ؛
25. (آمَنَّا): فعل ماضی، متکلم مع الغیر، (ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (نا) ضمیر متصل رفعی، فاعل - أءْمَنّا (قانون تخفیف همزه) آمَنَّا  – 39 مرتبه درقرآن امده ؛
26. ( یُخَادِعُونَ ): فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (خ د ع) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب مفاعله، معلوم، متعدی – 2 مرتبه درقرآن امده ؛
27. (آمَنُوا ): فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ء م ن) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم (قاعده تخفیف همزه) – 263 مرتبه درقرآن امده ؛
28. (یَخْدَعُونَ ): فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (خ د ع) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی - 1مرتبه درقرآن امده ؛
29. ( مَا یَشْعُرُ‌ونَ ): (ما) نافیه؛ (یَشْعُرُ‌ونَ) فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ش ع ر) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم – 2 مرتبه درقرآن امده ؛
30. ( فَزَادَهُمُ ): (ف) حرف عطف؛ (زَادَ) فعل ماضی،مفرد مذکر غایب، (ز ی د) معتل اجوف یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی. (هم) ضمیر متصل نصبی جمع مذکر غایب، مفعول به – 2 مرتبه درقرآن امده ؛
31. ( کَانُوا ): فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ک و ن) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی.(فعل ناقصه، - 258 مرتبه درقرآن امده ؛(
32. ( یَکْذِبُونَ ): فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ک ذ ب) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم – 7 مرتبه درقرآن امده ؛
33. ( تکْذِبُونَ ) :فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، (ک ذ ب) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم – 2 مرتبه درقرآن امده ؛
34. ( قِیلَ ): فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (ق و ل ) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، مجهول. ( قِیلَ ) 54 مرتبه درقرآن امده ؛
35. ( زَیَدَ ) ؛ زاد اجوف یایی ( قلب به الف قاعده 5) 23- مرتبه درقرآن امده ؛
36. (أَنْزَلْت) فعل ماض , مفرد مونث مغایب باب افعال مهموز الفاء، ثلاثی مزید و فاعله ‏- 9- مرتبه درقرآن امده ؛
37. (لا تَکُونُوا ) - تکَوَنوا ..جمع مذکر مخاطب  کانوا (لا) ناهیة جازمة (تکونوا) مضارع ناقص مجزوم و علامة الجزم حذف النون‏-  10مرتبه درقرآن امده ؛
38. ( قیلَ ) قَوَلَ (مجهول) قُوِلَ - قیلَ – 54 مرتبه درقرآن امده ؛
39. (لَا تُفْسِدُوا ) : فعل نهی(مضارع مجزوم به حرف لا نهی) علامت جزم حذف نون، مفرد مذکر مخاطب، (ف س د) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، لازم – 3 مرتبه درقرآن امده ؛
40. ( قَالُوا ) : فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ق و ل ) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی – 315-  مرتبه درقرآن امده ؛ اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم