بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
- امیر المومنین متقین 44- پرهیزگاران نرمخو و دور اندیشند «و حزما فى لین» ترجمه: (مىبینى هر یک از متقیان را که) «نرمخو و دوراندیشاند».
- شرح: پرهیزگاران داراى خوئى نرم و مبتنى بر ارزشها دارند، بدون جهت در برابر کسى نرمش نشان نمىدهند، و بدون دلیل به طرف کسى نرم و یا به طرف کسى خشن نمىشوند، با فکر و روى مبانى ارزشى دقیق اجتماعى اخلاقى با افراد انس مىگیرند، و تا این ارزشها باقى است بر این نرمش ثابت و استوارند.
- و نیز این خصلت زیربناى سیاست و روابط خارجى کشورى است که حکومت آن به دست پرهیزگاران است؛ برطبق ارزشهاى انسانى اسلامى به کشورى گرایش پیدا کرده و روى همین ملاک از کشورى روى برمىگردانند.
- آنها مصداق اتمّ و اعلاى أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ هستند، با دوستان نرمى مىکنند و با دشمنان و کفّار تندخوئى مىکنند، و بر اصول خود ثابت قدمند.
- ابن میثم این شارح بزرگ نهجالبلاغه در ذیل این فراز گوید «پرهیزگاران قاطعیت در امور دنیوى همراه با نرمى با مردم دارند، و تندخوئى نمىکنند، و این خصلت، فضیلت عدل در معامله با خلق است و آنچنانند که در مثل آمده: «لا تکن حُلواً فَتُستَرَط وَ لامرّا فَتُلْفَظْ»: «نه آنچنان شیرین باش که به راحتى خورده
- و بلعیده شوى، و نه آنچنان تلخ که دور انداخته شوى!»
- عدالت در امور اجتماعى با بندگان خدا همین است که با نرمى با آنها برخورد مىکنند مادامى که حصار ارزشها را نشکنند، و به مرزهاى اخلاق تعدى نکنند، و گرنه دچار شدّت و حدّت متقین مىگردند.
- اصل اولیه در برخورد با مردم، ملایمت همراه با مهر و عواطف انسانى است، برخورد با خشونت در مراحل آخر است،
- سیره پیامبران و اوصیاء (علیهم السلام) نشان مىدهد که آنها از این طریق تا آخر عمر منحرف نشدند، و حتى در مورد حضرت موسى (علیه السلام) و برادرش هارون (علیه السلام) مىخوانیم که مأمور مىشوند با نرمى با فرعون و کسى که ادعاى خدائى «أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلى» مىکند برخود کنند: «فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً»: بگوئید به او گفتنى نرم. با او سخن به نرمى بگوئید، شاید متذکر شده، و قلبش خاشع گردد لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى
- حتى در بعضى روایات دارد که مأمور بودند، فرعون را با بهترین نامش صدا کنند، تا دل تاریکش روشن شود!
- همین نرمش و ملایمت سکوى پرش بزرگى براى دستیابى به اهدافى بلند است، رمز موفقیت پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) و آنچه دخیل در گرایش مردم به او شد، اخلاق و نرمى و تواضع او بود، اگر با خشونت با مردم برخورد مىکرد، کسى به گرد او جمع نمىشد وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ: «اگر با غلظت و شدت بودى
- از گرد تو پراکنده مىشدند». انسان با نرمى مىتواند قدرت خود را مضاعف کند و در حدیثى آمده است:
- «مَنْ لانَ عَودُه کَثُفَتْ اغصانُه» (کسى که برگشتن او نرم و سریع باشد، شاخههایش زیاد مىشود)
- یعنى اگر کسى زود منعطف به مردم شد و در برخوردها سریع از غضب و شدت خود برگشت، مردم هم به او متمایل شده، و همچون شاخه هائى قوى براى حفاظت و یارى او خواهند بود، این کلام به صورت مثلى درآمده براى افراد متواضع که با مردم الفت گرفته، و مردم نیز آنها را دوست دارند، و در نتیجه بوسیله مردم و با اجتماع آنها قدرت پیدا مىکنند.
- البته جاى گفتن است که نرمى دو صورت مهم دارد: یکى تواضع که از صفات پسندیده است و قاطعیت و حزم در نرمش با این قسم است، و دیگرى ضعف و سستى در برابر فردى که براى او نرمش نشان مىدهد و این قسم مذموم است، و زیبنده پرهیزگارى نیست، و از این رو مولى على (علیه السلام) فرمودند: (حزما فى لین) یعنى با اراده و قاطعیت و منطبق با ارزشها نرم مىشود نه از روى ترس و ضعف در مقابل افراد.
- تواضع و نرمى در برابر دنیا ودنیاپرستان، هرگز. «لا تَمُدَّنَّ» ولى در برابر دینداران همواره. «وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ»
- 1- همان گونه که نرمى و عطوفت با مؤمنان و دوستان لازم است، «وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ» قاطعیّت در برابر مخالفان نیز ضرورى است. «قُلْ إِنِّی أَنَا النَّذِیرُ»
- 3- پیشنهادات حقّ ومنطقى خود را با نرمى وملاطفت مطرح کنیم. «هَلْ» پس به نرمى با او سخن بگویید، شاید متذکّر شود، یا (از خدا) بترسد.
- 13- امیدها در نرمى است، وانتظارى از خشونت نمىرود. قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ ...(2). خداوند به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نیز مىفرماید: با نرمى و ملاطفت با مردم رفتار کن. «فبما رحمة مناللّه لنت لهم ولو کنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولک» آلعمران، 159.
- لَیِّناً» حتّى با سرکشترین افراد نیز باید ابتدا با نرمى ولطافت سخن گفت.- سخن با نرمى و لطافت، منافاتى با قاطعیت و صراحت ندارد. «إِنَّا رَسُولا رَبِّکَ»
- 7- وقار و نرمى از بارزترین صفات مؤمن است. یَمْشُونَ ... هَوْناً
- اى همسران پیامبر! شما مثل یکى از زنان (عادّى) نیستید. اگر تقوا پیشهاید پس به نرمى و کرشمه سخن نگویید تا (مبادا) آن که در دلش بیمارى است طمعى پیدا کند، و نیکو و شایسته سخن بگویید.
- پس ما باد را مسخّر او ساختیم که به فرمان او هر کجا مىخواهد به نرمى و آرامى حرکت کند.
- در معناى لطف، نرمى و دقّت نهفته است. خداوند لطیف است یعنى به دقایق امور احاطه
- 1- نعمتِ بیان و نرمى آن از خداست. «یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ»
- «لِینَةٍ» به معناى نرمى است و به درخت خرما نیز که میوهاى نرم دارد، گفته مىشود.
- 6- در جهانبینى الهى، نرمى و سختى هر کدام به جاى خود ارزشمند است.
- 8- در نهى از منکر، حتى با طاغوتها به نرمى سخن بگویید. إِنَّهُ طَغى فَقُلْ هَلْ لَکَ ...
- ستاد به نرمى جواب داد، نمونه دیگر: نقل شده یکى از شاگردان مرحوم آیة الله سید عبدالهادى شیرازى، در درس اشکال کرد. هر چه استاد به نرمى جواب داد، او سرسختانه قبول نکرد. پس از تمام شدن درس، شاگرد نزد استاد آمده و باز اشکال مىکند.
- 7- نرمى با مردم. «من غیر ان تخیفه، توعده، تعسفه، ترهقه»
- تبلیغ ما در حج باید دعوت به سوى قرآن باشد با نرمى و گرمى و محبت باشد احیاناً اگر از بعضى اعمال ما انتقاد شد درصدد توجیه نابجا نباشیم. گاهى مىگویند که شما هنگام نماز در بازار هستید و در جماعت شرکت نمىکنید، شما در فلان جا چه کردید و چنانچه نقطه ضعفى از ما گرفتند آن را بپذیریم.
- خداوند به موسى و هارون علیهما السلام مىفرماید، هنگامى که نزد فرعون رفتید، با او به نرمى سخن بگوئید.
- با نرمى او را مخاطب قرار دهید - امام صادق علیهالسلام به یکى از یاران خود فرمود: به طور قطع، گناه نابخردان شما بر عهده علماى شماست. چرا وقتى یکى از شما کار خلافى مىکند که به خاطر آن به ما آزار مىرسد و ما را در پیش مردم معیوب مىکند، به سراغش نمىروید و با نرمى او را مخاطب قرار نمىدهید و موعظهاش نمىکنید؟ و او همچنان به یاوهسرایى خود ادامه مىدهد و ما را در جامعه تحقیر مىکند و شما هم ساکت مىمانید.
- نرمى، تنها صفت سخن نیست بلکه در برخوردها نیز لازم است چرا که با نرمى و مهربانى، مردم به دین خدا کشیده مىشوند و به تجربه ثابت شده است که با زور و اکراه نمىتوان کسى را هدایت نمود.«افانت تکره الّناس حتّى یکونوا مؤمنین»
- قرآن به زنان پیامبر مىفرماید: اگر تقوا دارید، با نرمى سخن نگویید، تا کسى که بیمار دل و هوسباز است، در شما طمع نکند. «ان اتَّقیتُنّ فلا تَخضعنَ بِالقَول فیَطمع الّذى فى قلبه مَرَض»
- اى همسران پیامبر! شما مثل یکى از زنان (عادّى) نیستید. اگر تقوا پیشهاید پس به نرمى و کرشمه سخن نگویید تا (مبادا) آن که در دلش بیمارى است طمعى پیدا کند، و نیکو و شایسته سخن بگویید.
- 17. نرمی در گفتار فَقُولا لَهُ قَوْلا لَیِّناً طه/ 44. فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ آل عمران/ 159.
- مرحوم الهى در ذیل این دو فراز (فمن علامة احدهم انک ترى له قوة فى دین و حزما فى لین) گوید:
هم آنان در ره دین همچو کوهند |
تواناتر زشیر باشکوهند |
|
قوى پنجه چو شیران شکارى |
بکار دین به حزم و هوشیارى |
|
|
به طرزى دلپذیر آن نیک رفتار |
|
چون آن فرزانه با دانش و دین |
که با جانش بود عقل جهانبین |
|
بنا هموار گیتى باش هموار |
حکیمانه مالاندیش در کار |
|
مشو دلتنگ گیتى بس فراخ است |
الهى شو، جهان گرد یولاخ است |
|
- اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
- اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج2، ص: 147