امیر المومنین متقین 44- پرهیزگاران نرمخو و دور اندیشند «و حزما فى لین» ترجمه: (مى‏بینى هر یک از متقیان را که) «نرمخو و دوراندیش‏اند». شرح: پرهیزگاران داراى خوئى نرم و مبتنى بر ارزشها دارند،

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم                   

0. امیر المومنین متقین 44- پرهیزگاران نرمخو و دور اندیشند «و حزما فى لین» ترجمه: (مى‏بینى هر یک از متقیان را که) «نرمخو و دوراندیش‏اند».
1. شرح: پرهیزگاران داراى خوئى نرم و مبتنى بر ارزشها دارند، بدون جهت در برابر کسى نرمش نشان نمى‏دهند، و بدون دلیل به طرف کسى نرم و یا به طرف کسى خشن نمى‏شوند، با فکر و روى مبانى ارزشى دقیق اجتماعى اخلاقى با افراد انس مى‏گیرند، و تا این ارزشها باقى است بر این نرمش ثابت و استوارند.
2. و نیز این خصلت زیربناى سیاست و روابط خارجى کشورى است که حکومت آن به دست پرهیزگاران است؛ برطبق ارزشهاى انسانى اسلامى به کشورى گرایش پیدا کرده و روى همین ملاک از کشورى روى برمى‏گردانند.
3. آنها مصداق اتمّ و اعلاى‏ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ‏ هستند، با دوستان نرمى مى‏کنند و با دشمنان و کفّار تندخوئى مى‏کنند، و بر اصول خود ثابت قدمند.
4. ابن میثم این شارح بزرگ نهج‏البلاغه در ذیل این فراز گوید «پرهیزگاران‏ قاطعیت در امور دنیوى همراه با نرمى با مردم دارند، و تندخوئى نمى‏کنند، و این خصلت، فضیلت عدل در معامله با خلق است و آنچنانند که در مثل آمده: «لا تکن حُلواً فَتُستَرَط وَ لامرّا فَتُلْفَظْ»: «نه آنچنان شیرین باش که به راحتى خورده‏
5. و بلعیده شوى، و نه آنچنان تلخ که دور انداخته شوى!»
6. عدالت در امور اجتماعى با بندگان خدا همین است که با نرمى با آنها برخورد مى‏کنند مادامى که حصار ارزشها را نشکنند، و به مرزهاى اخلاق تعدى نکنند، و گرنه دچار شدّت و حدّت متقین مى‏گردند.
7. اصل اولیه در برخورد با مردم، ملایمت همراه با مهر و عواطف انسانى است، برخورد با خشونت در مراحل آخر است،
8. سیره پیامبران و اوصیاء (علیهم السلام) نشان مى‏دهد که آنها از این طریق تا آخر عمر منحرف نشدند، و حتى در مورد حضرت موسى (علیه السلام) و برادرش هارون (علیه السلام) مى‏خوانیم که مأمور مى‏شوند با نرمى با فرعون و کسى که ادعاى خدائى‏ «أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلى‏» مى‏کند برخود کنند: «فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً»: بگوئید به او گفتنى نرم. با او سخن به نرمى بگوئید، شاید متذکر شده، و قلبش خاشع گردد لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى‏
9. حتى در بعضى روایات دارد که مأمور بودند، فرعون را با بهترین نامش صدا کنند، تا دل تاریکش روشن شود!
10. همین نرمش و ملایمت سکوى پرش بزرگى براى دستیابى به اهدافى بلند است، رمز موفقیت پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) و آنچه دخیل در گرایش مردم به او شد، اخلاق و نرمى و تواضع او بود، اگر با خشونت با مردم برخورد مى‏کرد، کسى به گرد او جمع نمى‏شد وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ‏: «اگر با غلظت و شدت بودى‏
11. از گرد تو پراکنده مى‏شدند». انسان با نرمى مى‏تواند قدرت خود را مضاعف کند و در حدیثى آمده است:
12. «مَنْ لانَ عَودُه کَثُفَتْ اغصانُه» (کسى که‏ برگشتن او نرم و سریع باشد، شاخه‏هایش زیاد مى‏شود)
13. یعنى اگر کسى زود منعطف به مردم شد و در برخوردها سریع از غضب و شدت خود برگشت، مردم هم به او متمایل شده، و همچون شاخه هائى قوى براى حفاظت و یارى او خواهند بود، این کلام به صورت مثلى درآمده براى افراد متواضع که با مردم الفت گرفته، و مردم نیز آنها را دوست دارند، و در نتیجه بوسیله مردم و با اجتماع آنها قدرت پیدا مى‏کنند.
14. البته جاى گفتن است که نرمى دو صورت مهم دارد: یکى تواضع که از صفات پسندیده است و قاطعیت و حزم در نرمش با این قسم است، و دیگرى ضعف و سستى در برابر فردى که براى او نرمش نشان مى‏دهد و این قسم مذموم است، و زیبنده پرهیزگارى نیست، و از این رو مولى على (علیه السلام) فرمودند: (حزما فى لین) یعنى با اراده و قاطعیت و منطبق با ارزشها نرم مى‏شود نه از روى ترس و ضعف در مقابل افراد.
15. تواضع و نرمى‏ در برابر دنیا ودنیاپرستان، هرگز. «لا تَمُدَّنَّ» ولى در برابر دینداران همواره. «وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ»
16. 1- همان گونه که نرمى‏ و عطوفت با مؤمنان و دوستان لازم است، «وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ» قاطعیّت در برابر مخالفان نیز ضرورى است. «قُلْ إِنِّی أَنَا النَّذِیرُ»
17. 3- پیشنهادات حقّ ومنطقى خود را با نرمى‏ وملاطفت مطرح کنیم. «هَلْ» پس به نرمى‏ با او سخن بگویید، شاید متذکّر شود، یا (از خدا) بترسد.
18. 13- امیدها در نرمى‏ است، وانتظارى از خشونت نمى‏رود. قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ ...(2). خداوند به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نیز مى‏فرماید: با نرمى‏ و ملاطفت با مردم رفتار کن. «فبما رحمة من‏اللّه لنت لهم ولو کنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولک» آل‏عمران، 159.
19. لَیِّناً» حتّى با سرکش‏ترین افراد نیز باید ابتدا با نرمى‏ ولطافت سخن گفت.- سخن با نرمى‏ و لطافت، منافاتى با قاطعیت و صراحت ندارد. «إِنَّا رَسُولا رَبِّکَ»
20. 7- وقار و نرمى‏ از بارزترین صفات مؤمن است. یَمْشُونَ ... هَوْناً
21. اى همسران پیامبر! شما مثل یکى از زنان (عادّى) نیستید. اگر تقوا پیشه‏اید پس به نرمى‏ و کرشمه سخن نگویید تا (مبادا) آن که در دلش بیمارى است طمعى پیدا کند، و نیکو و شایسته سخن بگویید.
22. پس ما باد را مسخّر او ساختیم که به فرمان او هر کجا مى‏خواهد به نرمى‏ و آرامى حرکت کند.
23. در معناى لطف، نرمى‏ و دقّت نهفته است. خداوند لطیف است یعنى به دقایق امور احاطه‏
24. 1- نعمتِ بیان و نرمى‏ آن از خداست. «یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ»
25. «لِینَةٍ» به معناى نرمى‏ است و به درخت خرما نیز که میوه‏اى نرم دارد، گفته مى‏شود.
26. 6- در جهان‏بینى الهى، نرمى‏ و سختى هر کدام به جاى خود ارزشمند است.
27. 8- در نهى از منکر، حتى با طاغوت‏ها به نرمى‏ سخن بگویید. إِنَّهُ طَغى‏ فَقُلْ هَلْ لَکَ ...
28. ستاد به نرمى‏ جواب داد، نمونه دیگر: نقل شده یکى از شاگردان مرحوم آیة الله سید عبدالهادى شیرازى، در درس اشکال کرد. هر چه استاد به نرمى‏ جواب داد، او سرسختانه قبول نکرد. پس از تمام شدن درس، شاگرد نزد استاد آمده و باز اشکال مى‏کند.
29. 7- نرمى‏ با مردم. «من غیر ان تخیفه، توعده، تعسفه، ترهقه»
30. تبلیغ ما در حج باید دعوت به سوى قرآن باشد با نرمى‏ و گرمى و محبت باشد احیاناً اگر از بعضى اعمال ما انتقاد شد درصدد توجیه نابجا نباشیم. گاهى مى‏گویند که شما هنگام نماز در بازار هستید و در جماعت شرکت نمى‏کنید، شما در فلان جا چه کردید و چنانچه نقطه ضعفى از ما گرفتند آن را بپذیریم.
31. خداوند به‏ موسى‏ و هارون‏ علیهما السلام مى‏فرماید، هنگامى که نزد فرعون رفتید، با او به نرمى‏ سخن بگوئید.
32. با نرمى‏ او را مخاطب قرار دهید - امام صادق علیه‏السلام‏ به یکى از یاران خود فرمود: به طور قطع، گناه نابخردان شما بر عهده علماى شماست. چرا وقتى یکى از شما کار خلافى مى‏کند که به خاطر آن به ما آزار مى‏رسد و ما را در پیش مردم معیوب مى‏کند، به سراغش نمى‏روید و با نرمى‏ او را مخاطب قرار نمى‏دهید و موعظه‏اش نمى‏کنید؟ و او همچنان به یاوه‏سرایى خود ادامه مى‏دهد و ما را در جامعه تحقیر مى‏کند و شما هم ساکت مى‏مانید.
33. نرمى‏، تنها صفت سخن نیست بلکه در برخوردها نیز لازم است چرا که با نرمى‏ و مهربانى، مردم به دین خدا کشیده مى‏شوند و به تجربه ثابت شده است که با زور و اکراه نمى‏توان کسى را هدایت نمود.«افانت تکره الّناس حتّى یکونوا مؤمنین»
34. قرآن به زنان پیامبر مى‏فرماید: اگر تقوا دارید، با نرمى‏ سخن نگویید، تا کسى که بیمار دل و هوسباز است، در شما طمع نکند. «ان اتَّقیتُنّ فلا تَخضعنَ بِالقَول فیَطمع الّذى فى قلبه مَرَض»
35. اى همسران پیامبر! شما مثل یکى از زنان (عادّى) نیستید. اگر تقوا پیشه‏اید پس به نرمى‏ و کرشمه سخن نگویید تا (مبادا) آن که در دلش بیمارى است طمعى پیدا کند، و نیکو و شایسته سخن بگویید.
36. 17. نرمی‏ در گفتار فَقُولا لَهُ قَوْلا لَیِّناً طه/ 44. فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ‏ آل عمران/ 159.
37. مرحوم الهى در ذیل این دو فراز (فمن علامة احدهم انک ترى له قوة فى دین و حزما فى لین) گوید:

هم آنان در ره دین همچو کوهند		تواناتر زشیر باشکوهند
قوى پنجه چو شیران شکارى‏		بکار دین به حزم و هوشیارى‏
بیندیشد از اول آخر کار		به طرزى دلپذیر آن نیک رفتار
چون آن فرزانه با دانش و دین‏		که با جانش بود عقل جهان‏بین‏
بنا هموار گیتى باش هموار		حکیمانه مال‏اندیش در کار
مشو دلتنگ گیتى بس فراخ است‏		الهى شو، جهان گرد یولاخ‏ است‏

39. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
40. اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏2، ص: 147