، آسایش-سیگار-پدیده-مرگبار-عصر ما «این جانب از چند سال پیش این فتوا را به صورت مشروط ذکر کرده بودم، موجود است، که: «اگر کشیدن سیگار به شهادت اهل اطّلاع ضرر مهمّى داشته باشد، حرام است».،

         بسم الله الرحمن الرحیم

         اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

                               سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 1

0. پیشگفتار : فتواى تحریمِ صریحِ سیگار، توسط یکى از مراجع محترم تقلید (مدّ ظلّه) در اواخر نیمه اوّل سال 1382 منتشر شد. «1»
1. این فتوا موج جدیدى در جامعه ایجاد کرد، و به عنوان یک خبر داغ و نظریّه جدید فقهى، در گوشه و کنار مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. و لذا به صورت مکرّر و به اشکال مختلف، استفتائاتى در این زمینه از محضر ایشان مطرح شد، و محافل علمى، مشتاق اطّلاع از مبانى و ادلّه این نظریّه بودند. بدین جهت معظّم له در تاریخ 16/ 7/ 82، در پاسخ جمعى از طلّاب حوزه علمیّه، که خواهان توضیح بیشترى پیرامون فتواى فوق و ادلّه آن بودند، چنین مرقوم فرمودند:
2. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 6
3. بسم اللَّه و له الحمد «این جانب از چند سال پیش این فتوا را به صورت مشروط ذکر کرده بودم، و در رساله توضیح المسائل موجود است، که: «اگر کشیدن سیگار (و سایر دخانیات) به شهادت اهل اطّلاع ضرر مهمّى داشته باشد، حرام است». «1» ولى اخیراً با شهادت و گواهى جمعى از پزشکان آگاه و اساتید متعهّد دانشگاه، و با توجّه به آمارهاى تکان‏دهنده‏اى که از مرگ و میر ناشى از سیگار، و بیمارى‏هاى خطرناکى که از آن نشأت مى‏گیرد، به ما رسید، ثابت و مسلّم شد که خطرات مهمّ دود سیگار یک واقعیّت است، که حتّى فرزندان افراد سیگارى و معاشران آنها از آن در امان نیستند. لذا فتواىِ تحریمِ به طور مطلق را دادیم، و از خدا مى‏خواهیم همه مسلمانان جهان، مخصوصاً جوانان عزیز را، که نخستین قربانیان این بلاى خانمانسوز هستند، از شرّ آن حفظ کند، و با هوشیارى تمام مراقب‏ خویش و اطرافیان و دوستان خود باشند. و إن‏شاءاللَّه زنده بمانیم و ببینیم که جامعه ما از لوث وجود این دود آلوده پاک شده است».
4. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 7
5. حضرت آیة اللَّه العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه) سپس به فشرده‏اى از مدارک و مبانى این حکم شرعى اشاره کرده، و در ضمن بخش قابل توجّهى از نظرات کارشناسان اهل خبره را پیرامون خطرات سیگار و سایر دخانیات نقل کرده بودند، که در مباحث آینده بطور مشروح و مستند خواهد آمد.
6. فتواى تحریم سیگار رفته رفته جاى خود را در میان اقشار مختلف جامعه، و حتّى مسلمانان خارج از کشور باز مى‏کرد. این مطلب از سؤالات مکرّر مؤمنین، که از طرق مختلف به دفتر معظّم‏له مى‏رسید، روشن و آشکار بود. گسترش این فتوا، و پرسش‏هاى فراوان پیرامون آن، اقتضا مى‏کرد که مبانى و ادلّه آن به صورت فنّى‏تر، و با تفصیل و توضیح بیشتر بیان گردد. لذا حضرت آیة اللَّه العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه) در روز چهارشنبه 14/ 10/ 1384 درس خارج فقه خویش را، که در جمع طلّاب و فضلاى فراوانى مطرح مى‏شد، به این موضوع اختصاص دادند. مباحث مذکور پس ازتنقیح، و ذکر اسناد و مدارک آن، به انضمام دو فصل دیگر، تقدیم شما خوانندگان عزیز مى‏شود.
7. امید آن که با مطالعه دقیق این مباحث، و رساندن آن به دیگران، شما هم در مبارزه با این عادتِ ناپسندِ غیر قابلِ توجیه سهیم بوده، و در آینده شاهد جامعه‏اى پاک و عارى از هرگونه دخانیات باشیم. إن‏شاءاللَّه.حوزه علمیّه مقدّسه قم‏
8. ابوالقاسم علیان نژادى‏20/ 10/ 1384سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 8
9. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 9 فصل اوّل: ادلّه حرمت سیگار: سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 11
10. عادت، مانع شناخت‏ : یکى از موانع اجتهاد، و به تعبیر دیگر از جمله موانع معرفت و شناخت، آلوده بودن خود انسان، یا جامعه‏اى که در آن زندگى مى‏کند، به چیزى است که مى‏خواهد درباره آن تحقیق نماید. هرگاه شخصى مثلًا تاجرِ کالاهاى آمریکایى و اسرائیلى باشد، یا این گونه کالاها در جامعه وى رواج زیادى داشته باشد، شناخت ضررهاى آن، و صادر کردن حکم شرعى‏اش، براى وى کار ساده‏اى نخواهد بود. همان‏گونه که اگر کسى آلوده به سیگار باشد، نمى‏تواند در مورد سیگار مطالعه درستى داشته باشد، یا کسى که در محیط آلوده به دخانیات زندگى مى‏کند، نمى‏تواند به راحتى پیرامون آن سخن گفته، و نظریّه دهد.
11. معروف است هنگامى که علّامه حلّى رحمه الله تصمیم مى‏گیرد پیرامون «منزوحات بئر» «1» مطالعه نموده، و در مورد آن فتوا دهد، ابتدا دستور مى‏دهد چاه آب آشامیدنى داخل منزلشان را پر نمایند، تا مبادا وجود آن چاه، مانع تصمیم‏گیرى صحیح او در احکام شرعى این موضوع گردد!
12. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 12
13. نتیجه این‏که: به هنگام بحث و تحقیق پیرامون مسأله‏اى، باید تعلّقات و وابستگى‏هاى به آن مسأله را از بین برد، یا نادیده گرفت. به همین دلیل، منشأ اشکالات زیادى که در مورد حرمت سیگار خصوصاً، و انواع دخانیات عموماً، مطرح مى‏شود، آلودگى طیف گسترده‏اى از جامعه به آن است. و لذا در موارد مشابه که این آلودگى وجود ندارد، یا در مقیاس محدودترى است، گفتگو و مقاومت در مورد آن نیز به همان نسبت کمتر است.
14. با توجّه به این مقدّمه، ادلّه حرمت سیگار و سایر دخانیات را بررسى مى‏کنیم:
15. ادلّه حرمت سیگار هر چند پیرامون حرمت دخانیات دلیل خاصّى از آیات قرآن، و احادیث معصومین علیهم السلام به چشم نمى‏خورد، چرا که این موضوع از جمله مسائل مستحدثه‏اى است
16. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 13
17. مستحدثه‏اى است که در عصر نزول قرآن و زندگى حضرات معصومین علیهم السلام وجود نداشته، و در دوران غیبت کبرى بروز نموده است «1»؛ ولى از دو دلیل عام، که این موضوع یکى از مصادیق روشن و آشکار آن است، مى‏توان حکم به حرمت این عادت زشت و نامعقول صادر کرد. توجّه فرمایید: قاعده لاضرر
18. این قاعده، که از قواعد مسلّم فقه اسلام، اعمّ از شیعه و اهل سنّت است، و برخى از آیات قرآن، و تعدادى از روایات به روشنى دلالت بر آن دارد، و دانشمندان و فقهاى تمام فِرَق اسلامى بر آن اتّفاق نظر دارند، و مورد پذیرش عقلاى جهان- با قطع نظر از هر نوع گرایش مذهبى- است، به وضوح دلالت بر حرمت هر کارى دارد که ضرر مهمّى در پى داشته باشد.
19. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 14
20. سؤال: آیا قاعده لاضرر فقط ما را از ضرر زدن به دیگران منع مى‏کند، یا اجازه ضرر زدن به خود را نیز نمى‏دهد؟ به عبارت کوتاهتر، آیا این قاعده اختصاص به إضرار به غیر دارد، یا شامل إضرار به نفس هم مى‏شود؟
21. پاسخ: هر چند بعضى از موارد این قاعده إضرار به غیر است، (زیرا طبق روایت سمرة بن جندب، که منبع اصلى این قاعده است «1»، پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله سمرة بن جندب را از ضرر زدن به آن شخص انصارى نهى کرد). امّا دلالت آن اختصاص به مورد مذکور ندارد، و منحصر به ضرر به غیر نمى‏شود.
22. بدین جهت فقهاى اسلام در ابواب مختلف فقه، براى حرمت إضرار به نفس به آن استدلال کرده‏اند. از جمله:
23. در بحث روزه بیمار، که براى خود بیمار ضرر دارد، فرموده‏اند:
24. «به مقتضاى قاعده لا ضرر، روزه براى چنین شخصى جایز نیست». «2»
25. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 15
26. از اینجا روشن مى‏شود که دایره شمول قاعده مذکور وسیع است، و شامل اضرار به نفس هم مى‏گردد.
27. فقها در بحث تیمّم نیز فرموده‏اند: «اگر شخصى به اندازه کافى آب در اختیار دارد، امّا برایش ضرر دارد، به مقتضاى قاعده لا ضرر حق ندارد وضو بگیرد، بلکه وظیفه‏اش تیمّم است».
28. مرحوم محقّق یزدى، در کتاب عروة الوثقى در این زمینه مى‏فرماید:«الثالث: الخوف من استعماله على نفسه، او عضو من اعضائه، بتلف او عیب او حدوث مرض او شدّته او طول مدته او بطوء برئه او صعوبة علاجه او نحو ذلک مما یعسر تحمله عادة، بل لو خاف من الشین الذى یکون تحمله شاقاً تیمم. و المراد به ما یعلوا البشرة
29. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 16
30. من الخشونة المشوهة للخلقة، او الموجبة لتشقق الجلد، و خروج الدم. و یکفى الظن بالمذکورات او الاحتمال الموجب للخوف؛ «1»
31. سومین چیزى که تیمّم را تجویز مى‏کند ترس از ضررهاى ناشى از استعمال آب بر جان، یا عضوى از اعضاى انسان است؛ چه منشأ این خوف، احتمال مرگ باشد، یا عضوى از اعضا معیوب شود، یا بیمارى تازه‏اى به وجود آید، یا بیمارى موجود شدّت پیدا کند، یا طولانى‏تر شود، یا درمان آن کُند شود، یا معالجه آن سخت گردد، یا مشکل دیگرى مانند مشکلات مذکور به وجود آید، که تحمّل آن آسان نباشد. بلکه حتّى اگر استعمال آب وضو در شرایط خاصّى موجب نقصى در چهره، یا دست‏هاى انسان شود، مثل این که پوست دستها و صورت را زبر و خشن کند، یا باعث ترکیدگى پوست دست و صورت گردد، یا سبب خونریزى در اعضاى وضو شود، به گونه‏اى که تحمّل این امور سخت باشد، در تمام این موارد تیمّم جایگزین وضو مى‏شود. در ضمن تمام مواردى که گفته شد، حصول یقین و اطمینان به مشکلات مزبور لازم نیست، بلکه صرف ظن و گمان، و حتّى احتمالى که منشأ خوف ضررهاى مذکور باشد، کفایت مى‏کند»
32. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 17
33. نویسنده کتاب ارزشمند جواهر نیز در این زمینه فرموده است: «و کذا ... لو خشى حصول المرض الشدید باستعماله، او بالمضى الیه، او بترک شربه، بلا خلاف اجده فیه بل هو اجماع سیما مع خوف التلف معه، لنفى العسر و الحرج و الضرر «1»؛ همچنین تیمّم جایز است در صورت ترس از مرض شدید، به سبب استعمال آب، یا جستجو براى یافتن آب، یا ترک آشامیدن آب، و این مطلب اجماعى است، مخصوصاً اگر همراه با خوف تلف باشد؛ زیرا وظیفه وضو گرفتن در این صورت به مقتضاى قاعده لاضرر و لا حرج تبدیل به تیمّم مى‏شود».
34. در کتاب خوراکى‏ها و نوشیدنى‏ها (الاطعمة و الاشربة) نیز غذاهاى زیان‏آور به حکم قاعده لاضرر تحریم شده است. از جمله مى‏توان به خوردن گِل اشاره کرد، که متأسّفانه برخى از مردم مبتلاى به آن هستند. چرا که طبق برخى از روایات این کار سرچشمه ناراحتى‏هایى در بدن انسان گردیده، و رفته رفته جسم انسان را مبتلا به بیمارى‏هایى مى‏کند «ان الطین یورث السقم فى الجسد و یهیج الداء». «2»
35. سیگار پدیده مرگبار عصر ما، ص: 18
36. مرحوم شهید ثانى رحمه الله در کتاب کم‏نظیر مسالک الافهام، در مقام بیان دلیل حرمت خوردن گِل مى‏فرماید:
37. «بما فیه من الاضرار الظاهر للبدن «1»؛ علّت آن ضررها و زیان‏هاى روشن وآشکارى است که بر اثر خوردن گل به وجود مى‏آید».
38. نتیجه این که: طبق آنچه از کلمه ضرر استفاده مى‏شود، و آنچه عرف از این واژه مى‏فهمد، و آنچه فقهاى اسلام از این قاعده برداشت کرده‏اند، قاعده لاضرر اختصاص به إضرار به غیر ندارد، بلکه شامل إضرار به نفس هم مى‏شود. «2» البتّه روشن است که منظور ضررهاى اندک و جزئى نیست، چون بسیارى از چیزهاى مورد استفاده بشر ضررهاى جزئى دارد؛ بلکه ملاک ضررهاى کلّى و قابل توجّه است.
39. خلاصه این که: «به مقتضاى قاعده لاضرر، که به ادلّه چهارگانه قرآن و حدیث و اجماع و عقل ثابت‏
40. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم