پردازش اربعین حسینی

             بسم الله الرحمن الرحیم

                            اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

قسام در اصول فقه 3

0. -7اقسام واجب
1. افسام حکم وضعی
2. اقسام حکم تکلیفی

3. اقسام واجب -- واجب کفایی:  واجبی که در این صورت که چند نفر آن را انجام دادند، از بقیه ساقط و لازم نیست که دیگران انجام دهند (بر دیگران واجب نیست).مثال اول: قضاوت نمونه ای از واجب کفایی است. مثال دوم: ایفای دین از جانب غیر مدیون هم جایز است اگر چه از مدیون اجازه نگرفته باشد.  واجب کفایی است. مثال سوم تطهیر مسجد واجب کفایی است.

4. واجب عینی: آن واجبی که به هر مکلفی تعلق می گیرد و با انجام شخص دیگر از سایرین ساقط نمی شود. مثال اول:  وجوب پرداخت نفقه زوجه. مثال دوم:  وجوب انجام خدمت نظام وظیفه. مثال سوم: نمازهای یومیه و روزه.

5. واجب تعیینی: عبارت است از واجبی که چیزی به عنوان جانشین برای آن قرار ندارد. مثال اول :  پس از بیع، بایع باید مبیع را تسلیم مشتری نماید. مثال دوم: موجر باید عین مستأجره را تحویل مستأجر دهد. مثال سوم:  نماز های یومیه.

6. واجب تخییری واجب تخییری: واجبی که می تواند جانشین واجب دیگری شود.

7. واجب مطلق : واجبی است که وجوب عمل متوقف بر امر دیگر و مشروط به شرطى نیست.

مثال: وجوب نماز، مشروط به شرطى نیست و انسان در هر حالی (مریض، گرسنه و... )باید نماز بخواند.

8. واجب مشروط : هرگاه وجوب عملى مشروط به حصول شرطى باشد، به گونه اى که تا شرط مزبور حاصل نشود آن عمل هم وجوبى ندارد، آن را واجب مشروط مى نامند. مثال اول: نفقه مشروط به تمکین است. مثال دوم: نفقه اقرب مشروط به استطاعت مرد است.
9. واجب تعبدی: واجبی که باید با قصد قربت انجام شود که اگر بدون قصد قربت انجام گیرد از ذمه مکلف ساقط نمی شود.مثال اول: نماز. مثال دوم: روزه. بنا به نظر بسیاری از نویسندگان اصولی، تمام فروع دین تعبدی هستند.
10. واجب توصلی : واجبی که خود فعل خواسته شده و انجام دادن آن به قصد قربت نیاز ندارد.

مثال اول: نجات فرد غرق شده . مثال دوم: پرداخت بدهی.

11. واجب موقّت آن است که زمان خاصى براى انجام دادن آن تعیین شده و شخص موظف است عمل خواسته شده را در زمان مشخص به انجام رساند. مثال اول: نماز.مثال دوم: روزه.
12. واجب غیرموقت: آن است که وقت و مهلت خاصى براى انجام آن تعیین نشده است. مثال اول: بجا آوردن نماز قضا. مثال دوم: پرداخت خمس و زکات.
13. واجب نفسی:  واجبی است که به خاطر خودش واجب است و نه به خاطر واجب دیگری مثال: نماز یومیه.
14. واجب غیری  :  واجبی است که به خاطر واجب دیگر واجب می شود. مثال: وضوء نمونه ای از واجب غیری است. زیرا وضوء به واسطه ی نماز واجب می شود نه به خاطر خودش؛ لذا اگر نماز واجب نمی شد، مطمئناً وضوء هم واجب نمی شد.

15. اقسام حکم تکلیفی

16. الف: وجوب : وجوب وصف فعل واجب است، و آن طلب فعلی است که ترکش سبب عقاب گردد و خود فعل، واجب نامیده می شود. پس وجوب یکی از احکام خمسه تکلیفی می باشد و واجب از افعال بشمار است.
17. ب: حرمت : در اصطلاح فقه، حکم به طلب ترک فعلی که انجامش موجب عقاب شود حرمت نام دارد و خود فعل؛ حرام یا محظور نامیده می شود.
18. ج: استحباب : استحباب در اصطلاح فقه، یکى از احکام پنج گانه تکلیفى است که فعلِ آن رجحان دارد و شارع بر انجام آن تشویق کرده و عمل به چنین حکمى، سزاوار ستایش و پاداش است؛ ولى ترک آن، کیفر و سرزنش در پى ندارد.
19. د: کراهت : به موجب این حکم، انسان می تواند فعل مورد نظر شارع را انجام دهد بدون این که کیفر شود ولی اگر آن را انجام ندهد، پاداش دارد.
20. ه: اباحه: اباحه از ریشه با وح و ا وح به معنی اجازه دادن است و در شریعت اسلام از احکام پنج گانه است
21. اقسام‏ حکم‏ وضعى : قوله: کما یشهد به: مرحوم آخوند درباره قسم سوّم از اقسام‏ حکم‏ وضعى دو مدّعا دارند: مدّعاى اثباتى که این‏ها را مجعول به جعل استقلالى مى‏دانند. مدعاى سلبى که این‏ها را مجعول به جعل تبعى نمى‏دانند. براى هرکدام جداگانه دلیل مى‏آورند؛
22. احکام تکلیفى : گاهى اثر شرعى خودش مستقلا مجعول شرعى است، مثل همه احکام تکلیفى که به اتّفاق کلمه شارع مقدّس، ایجابها و تحریمها و ... را جعل و تشریع فرموده است، و مثل قسم ثالث از اقسام‏ حکم‏ وضعى که به عقیده آخوند آنها هم مجعول استقلالى شارع هستند، نظیر ملکیّت و زوجیّت و ... که مبسوطا پیش از ورود در تنبیهات استصحاب بیان‏ شد.
23. احکام تکلیفى : حمل مطلق بر مقید، مختص احکام‏ تکلیفى‏ نیست . ، حکم را به «تکلیفى‏» و «وضعى» تقسیم کرده‏اند. احکام‏ تکلیفى‏، همان احکام پنج‏گانه معروف هست. از جمله مواردى که به‏عنوان مثال براى احکام وضعیّه شمرده شده «صحّت» و «فساد» است.
24. حجّیّت (حکم وضعى)  : همان‏طور که در احکام‏ تکلیفى‏ مراتبى وجود دارد در خود این حجّیّت (حکم وضعى) که از مجعولات شرعیّه است مراتب و مراحلى از قبیل مرحله انشا و مرحله فعلیّت وجود دارد. مثال: فرض کنید خداوند تبارک و تعالى در لوح محفوظ، شهرت فتوائى را حجّت قرار داده است لکن شما هر قدر به ادلّه رجوع کردید، دلیل روشن، و بیان کافى بر حجّیّت شهرت فتوائى پیدا نکردید و لذا شک در حجّیّت آن دارید
25. بطور کلى افعال مکلفین از لحاظ حکم تکلیفى‏ به پنج قسم تقسیم مى‏شوند: احکام شرعیه بانواع و اقسام‏ آنها چه حکم تکلیفى‏ باشد و چه حکم وضعى این احکام امور اعتباریه مى‏باشند که اعتبار آنها بید معتبر و شارع مقدس است
26. اقسام اصل  [فی أصل‏ البراءة] فی‏ أصل‏ تشریع الحکم : فی‏ أصل‏ الإباحة: فی‏ أصل‏ الشریعة : فی‏ أصل‏ الوضع.: فی‏ أصل‏ اللفظ الموضوع،: فی‏ أصل‏ اللغة من غیر زیادة» : مأخوذا فی‏ أصل‏ وجوبها، فی‏ أصل‏ الدلالة : فی‏ أصل‏ الدلالة :
27. اقسام حجیت :  کسانى‏که قایل به حجیت‏ قیاس‏اند به ادله اربعه از قرآن‏، سنت‏، اجماع‏ و عقل‏ تمسک کرده‏اند.
28. مباحث حجّت: و آن (مباحث حجّت) چیزى (مباحثى) هستند که بحث مى‏شود در آن (مباحث) از حجیّت‏ و دلیلیّت. مثل بحث از حجیّت خبر واحد و حجیّت ظواهر و حجیّت ظواهر کتاب (قرآن‏) و حجیّت سنّت‏ و اجماع‏ و عقل‏ و آنچه (مباحثى) که [برگشت مى‏کند] به این (مباحث حجّت).
29. حجّیّت‏ عقل :  ادلّه بر احکام شرعیّه را چهارتا ذکر مى‏کنند؛ کتاب (قرآن‏)، سنّت‏ (اخبار و روایات)، اجماع‏ و عقل‏ که وجه و دلیل حجّیّت‏ عقل است.
30. مباحث حجّت‏ موضوع مباحث‏ حجت‏ عبارت است از «کل شى‏ء یصلح ان یدعى ثبوت الحکم الشرعى به، لیکون دلیلا و حجة علیه؛ هر چیزى که صلاحیت آن را داشته باشد که ثبوت حکم شرعى توسط آن ادعا شود، تا دلیل و حجت برآن باشد.»
31. حجیت امارات : حجیت امارات ظنیه، ذاتى نیست‏: در باب حجّیّت‏ امارات‏، دو مبنا هست: الف: مشهور از اصولیّین، معتقدند که امارات از باب طریقیّت و کاشفیّت، حجّت مى‏باشند که لازمه‏اش این است که: اگر برطبق اماره‏اى عمل کردیم و بعدا کشف خلاف شد یعنى ما را به واقع هدایت ننمود، کمترین اثرى برآن، مترتّب نمى‏شود. ب: ممکن است کسى حجّیّت امارات را از باب سببیّت بداند لذا لازم است بدانیم معناى سببیّت چیست‏
32. حجیت‏ عقل‏ = شیعه دوازده امامى عقل را داخل در دایره منابع استنباط دانسته و آن را در مواردى که صلاحیت براى دخالت عقل است حجت مى‏شمارد. عقل در تشریع اسلامى جایگاه خاص و ویژه‏اى دارد به‏طورى‏که منبع مهمى براى استنباط احکام شرع مى‏باشد. و این مطلب باعث شده که اسلام را باقى و خالد نگاه داشته و آن را همپاى تمدن‏هاى بشرى به‏پیش برد، و چنان توسعه و گستردگى در ناحیه احکام اسلامى ایجاد کند که قابل انطباق بر تمام زمان‏ها باشد. ولى این بدان‏معنا نیست که ما عقل را در تمام مصالح فردى و اجتماعى و عبادات و احکام توقیفى حجت بدانیم، و خود را از شرع و شارع مقدس بى‏نیاز نماییم، بلکه تنها در مواردى خاص است که حق اجازه دخالت مى‏یابد.
33. حجیت‏ اجماع‏ = به‏هرتقدیر، متکلمان و فقهاى اهل سنّت اتفاق بر حجیت‏ اجماع‏ دارند گرچه در جهت حجیت آن اختلاف کرده‏اند، برخى آن را از راه عقل حجت مى‏دانند، ولى غالب اهل سنّت آن را به دلیل سمعى حجت دانسته‏اند.
34. الاستصحاب الجاری فی الأحکام ثلاثة أقسام‏: استصحاب‏ حال العقل، و قاعدة عدم الدلیل، و استصحاب حال الشرع.
35. الأول: ان مناط الاستدلال فی «عدم الدلیل دلیل العدم» هو: الملازمة، و مناط الاستدلال فی «الاستصحاب» هو: الحالة السابقة.
36. الاستصحاب‏ هو الإتیان بالسابق إلى اللاحق و المراد به هنا هو إتیان الکسرة التی کانت لمسلمات قبل دخول لا لها بعد دخول لا.
37. الثانی: ان بین الدلیلین المذکورین عموما من وجه، حیث تجری الملازمة سواء کانت حالة سابقة أم لا، و یجری الاستصحاب سواء کانت ملازمة ام لا، فانّه ربّما کانت الحالة السابقة و لا ملازمة، کما فیما لا یعم به البلوى، و ربّما کانت الملازمة و لا حالة سابقة.
38. أقسام الاستصحاب‏ الجاری‏ فی‏ الأحکام‏ ثلاثة: استصحاب حال العقل، قاعدة عدم الدلیل، استصحاب حال الشرع،
39. اصول عملیّه به چهار اصل‏ مهمّ و معروف- برائت، استصحاب‏، احتیاط و تخییر- منحصر نیست بلکه تعدادشان بیش از این‏ها است و اصول عملیّه دیگرى هم مانند قاعده طهارت داریم.اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم