مجموعه ای از القاب فاطمه «انسیه، بتول، تقیه، حبیبه، حُرَّة، حوراء، حوریه، راکعه، رشیده، راضیه، ریحانه، زهره، ساجده، سعیده، سیده، سمانه ،حرف شهیده،

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. القاب  فاطمة  الزهراء سلام الله علیها
1. در روایات و منابع اسلامی  اسماء و لقب‌هایی برای حضرت زهرا(سل الله علیها ) آن بانوی بزرگوار نقل شده است که هر کدام به منزلت و کمال ظاهری و باطنی آن بزرگوار اشاره دارد. اسماء مانند: فاطمه‏، صدّیقه‏، مبارکه‏، طاهره‏، زکیّه‏، مهدیّه، راضیه‏، مرضیه‏، محدّثه، نقیّه، تقیّه، البرّه، حبیبه، زهرا و ... .
2. در روایات نام‌ها، کنیه‌ها و لقب‌هایی برای حضرت زهرا(سلام الله علیها) آن بانوی بزرگوار نقل شده است که هر کدام به منزلت و کمال ظاهری و باطنی آن بزرگوار اشاره دارد.
3. پاسخ به پرسش مطرح شده در دو بخش «القاب حضرت زهرا (سلام الله علیها) در احادیث» و «القاب حضرت زهرا(سلام الله علیها) در منابع اسلامی» تنظیم می‌شود.
4. الف. اسماء حضرت زهرا(سلام الله علیها) در احادیث در این نوشته، لقب‌هایی که در روایات –در قالب حدیث و یا زیارت- آمده است، و برای آن حدیث و روایتی یافتیم، ذکر می‌شود.
5. • حضرت‏ امام صادق‏(علیه السلام)   فرمود‏: «حضرت‏ فاطمه(سلام الله علیها)  را نُه‏ نام‏ ‏نزد حق‏ تعالى است‏: فاطمه‏، صدّیقه‏، مبارکه‏، طاهره‏، زکیّه‏، راضیه‏، مرضیه‏، محدّثه و زهرا».[1]
6. • القاب «طهر»، «مطهّره»، «تقیّه» و «نقیّه»؛ همان‌طور که در بخشی از زیارت امام رضا(علیه السلام)   چنین آمده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى فَاطِمَةَ بِنْتِ نَبِیک وَ زَوْجَةِ وَلِیک وَ أُمِّ السِّبْطَینِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ سَیدَی شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ الطُّهْرِ الطَّاهِرَةِ الْمُطَهَّرَةِ التَّقِیَّةِ النَّقِیَّة»؛[2] خدایا! رحمتت را بر فاطمه بفرست که دختر پیامبر و همسر ولىّ تو و مادر دو سبط پیامبرت یعنى حسن و حسین که دو سرور جوانان اهل بهشت هستند، مى‏باشد، خدایا! رحمتت را بر فاطمه بفرست که عین پاکى، پاک، پاکیزه و پرهیزکار است.
7. همچنین در زیارت حضرت زهرا(سلام الله علیها)  می‌خوانیم: «السَّلامُ عَلَیک أَیتُهَا الطَّاهِرَةُ الْمُطَهَّرَةُ»؛[3] سلام بر تو ای پاک و پاکیزه.
8. وجه نام‌گذاری فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  به لقب‌های شریف «طاهره، طُهر و مطهّره»؛ به جهت بودن یکی از مصادیق آیه تطهیر است.
9. در زیارت حضرت • «حوراء»، «علیمه»، «معصومه»، «فاضله»، «رشیده»، «صادقه» و «غرّاء»: همان‌طور که در بخش‌هایی از زیارت حضرت زهرا (سلام الله علیها) چنین آمده است: السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ نَبِیِّ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ حَبِیبِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَلِیلِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ صَفِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَمِینِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَیْرِ خَلْقِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَفْضَلِ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَیْرِ الْبَرِیَّةِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا زَوْجَةَ وَلِیِّ اللَّهِ وَ خَیْرِ خَلْقِهِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا أُمَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الشَّهِیدَةُ السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصَّادِقَةُ الرَّشِیدَةُ السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفَاضِلَةُ الزَّکِیَّةُ السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِیَّةُ السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ السَّلَامُ‏ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَعْصُومَةُ الْمَظْلُومَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الطَّاهِرَةُ الْمُطَهَّرَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَغْصُوبَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْغَرَّاءُ الزَّهْرَاءُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا فَاطِمَةُ بِنْتَ مُحَمَّد رَسُولِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُه‏.[4]
10. معانی لقب‌های گفته شده چنین است:
11. صفات فرشتگان : حوراء: یعنی فرشته‌ای‌ که هرگز حیض نمى‏بیند و استحاضه نمی‌شود.[5] یعنی حضرت زهرا(سلام الله علیها)  صفات فرشتگان را دارد.[6]
12. آگاه به علوم : علیمه: دارای علم و دانش برتر و آگاه به علوم پیامبران.[7]
13. ملکه عصمت : معصومه: دارای ملکه عصمت.
14. فضایل اخلاقی : فاضله: برتری در فضایل اخلاقی و بزرگی نسبت به بانوان عالم.[8]
15. رستگار : رشیده: رشد یافته و رستگار.[9]
16. صدق وصفا : صادقه: راستگو.
17.  درخشان : غرّاء: نورانی و درخشان.[10]
18. یاری شده • «منصوره»: در روایتی از پیامبر اکرم(صل الله علیه وآله) نقل شده است که؛ نام حضرت زهرا(سلام الله علیها)  در آسمان «منصوره» و در زمین «فاطمه» است.[11] در ادامه روایت آمده: «در زمین فاطمه نامیده شد؛ براى این‌که شیعیان وى از آتش جهنّم حفظ می‌شوند و دشمنانش از دوستى و محبت وى که نجات‌بخش است، محروم می‌مانند و این است معناى کلام خداوند که می‏فرماید: «و در این روز (قیامت)، مؤمنان به سبب نصرت و یارى خداوند شادمان می‌گردند»،[12] و منظور از نصرت و یارى خداوند همین نصرت ویاری شده خداوند حضرت زهراء (سلام الله علیها) است. که خداوند براى شیعیان و دوست‌داران فاطمه است که به شفاعت و یارى فاطمه از آتش دوزخ نجات می‌یابند.[13]
19. بر او ظلم شده : • «مضطهدة»: در زیارت حضرت زهرا(سلام الله علیها)  می‌خوانیم: «السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَغْصُوبَةُ»،[14] و «مضطهدة»؛ یعنی مضطرّ و مظلوم[15](کسی که به او ظلم شده است). به همین جهت، به آن‌حضرت «مظلومه» هم لقب داده شده است، همان‌طور که در زیارت‌نامه‌ امام حسین(علیه السلام)   در نیمه ماه شعبان، می‌خوانیم: «وَ أُمِّکَ الْمَظْلُومَةِ الطَّاهِرَةِ الْمُطَهَّرَة».[16]
20. (پارسا و پاکدامن)• «بتول» (پارسا و پاکدامن)[17]: حضرت امام على(علیه السلام)   فرمود: «از پیغمبر اکرم پرسیدند معناى کلمه «بتول» چیست؟ زیرا ما از شما شنیدیم که می‌فرمودید مریم و فاطمه، بتول هستند، آن‌حضرت فرمود: بتول آن زنى است که هرگز خون حیض نبیند؛ زیرا حیض براى دختران پیامبران ناپسند است».[18]
21. بانوی آزاده • «حُرّة»(بانوی آزاده)[19]: ابن عباس گوید در سفر صفین خدمت امیر المؤمنین(علیه السلام)   بودم چون به نینوا در کنار فرات رسید، ... فرمود: «عیسى با حواریون خود نشستند و گریستند و ندانستند براى چه گریه می‌کنند و چرا نشستند، حواریون گفتند: اى روح خدا و کلمه او! چرا گریه می‌کنید؟ عیسی بن مریم(علیه السلام)   فرمود: شما می‌دانید این چه زمینى است؟ گفتند نه، گفت این زمینى است که در آن جگر گوشه رسول احمد و جگر گوشه حُرّه طاهره بتول همانند مادرم را، می‌کشند...».[20]
22. مریم کبری : • «مریم کبری»؛ در روایتی از امام کاظم(علیه السلام)   نقل شده است که، پیامبر اکرم(صل الله علیه وآله) به امام علی(علیه السلام)   فرمود: «... هَذِهِ وَ اللَّهِ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ هَذِهِ‏ وَ اللَّهِ‏ مَرْیَمُ‏ الْکُبْرَى‏».[21]
23. در خطبه آقا جانم امیرالمومنین علی علیه السلام • «مهدیّه»، «نقیّه»، «تقیّه»، «البرّه»، «حبیبه»؛ امام علی(علیه السلام)   در ضمن خطبه‌ای، خود را این گونه معرفی نمودند: « أَنَا زَوْجُ الْبَتُولِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فَاطِمَةَ التَّقِیَّةِ النَّقِیَّةِ الزَّکِیَّةِ الْبَرَّةِ الْمَهْدِیَّةِ حَبِیبَةِ حَبِیبِ اللَّهِ...».[22]
24. مشکات نور أئمة : • «مشکات»؛ بر اساس روایات، یکی از مصادیق و تطبیقات «مشکات»[23] در آیه شریفه «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فیها مِصْباحٌ»[24] حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  دانسته شده است؛ همان­طورکه امام صادق(علیه السلام)  فرمود: «مشکات، فاطمه‏(سلام الله علیها)  است».[25]
25. به همین جهت، «مشکات» در نظر علمای شیعه[26] به عنوان یکی از القاب حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  نام برده شده است، چنانچه علامه مجلسی(ره) در بخش زندگی­نامه حضرت زهرا(سلام الله علیها)  در «بحارالانوار» چنین می­نویسد: «أبواب تاریخ سیدة نساء العالمین و بضعة سید المرسلین و مشکاة أنوار أئمة الدین...».[27]
26. القاب حضرت زهرا(سلام الله علیها)  در منابع اسلامی در منابع اسلامی، لقب‌های دیگری را نیز برای حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  برشمرده‌اند که از جهت بار معنایی مثبت و معنوی که دارند،
27. در حق آن‌حضرت صادق است؛ چرا که این القاب اشاره به صفات و فضایل اخلاقی دارند.
28. ابن شهر آشوب لقب‌هایی غیر از موارد بالا را نیز برای حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  برشمرده است که به روایتی استناد نکرده‌ است و آن القاب عبارتند از: «حَصان، عَذراء، نوریّه و حانیه».[28]
29. همچنین لقب‌هایی مانند: جاهده، جمیله، حاضره، حبیبه، حفیفه، حکیمه، حلیمه، داعیه، راقیه، رئوفه، زاهده، زاهره، زهره، سلیمه، شافعه، شاهده، شریفه، شهیده، صائمه، صالحه، صبیحه، صفیه، علیه، فاتحه، قائمه، کاظمه، مجیبه، محمده، مشفقه، مصلیه، مصلحه، منعمه، نبویه، نصیبه، وافیه، ولیه.[29]
30. گفتنی است؛ لقب‌های دیگری نیز در میان عُرف اسلامی به عنوان نامی برای دختران، مشهور شده است که روایتی به ویژه درباره این لقب‌ها نداریم تا به عنوان یکی از القاب حضرت زهرا(سلام الله علیها)  برشمرده باشد، اما برخی از آنها دارای معانی مثبت و معنوی هستند که از این جهت جزو نام‌های اسلامی محسوب می‌شوند. از جمله این نام‌ها عبارتند از:
31. صادق است؛ «طهورا»؛ که با همین عنوان در روایات نیامده است، هر چند لقب «طهور»(صیغه مبالغه) به جهت معنایی که دارد، نیز در حق حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  صادق است؛ زیرا در لغت «طاهر مطهر» را طهور گویند؛ یعنی چیزی که هم خود پاک است و هم پاک کننده و به بیان دیگر؛ نهایت پاکی.[30]
32. محبوبترین شخصیت‌ها : می‌توان فاطمه را از محبوبترین شخصیت‌ها در نزد شیعیان نامید، بسیاری از شیعیان برای وی مقامی والا قائلند و معتقدند که فاطمه جبرئیل را می‌دیده‌است و حتی پس از مرگ پدرش محمد، از او گونه‌ای از وحی را دریافت می‌نموده‌است که البته کیفیت این وحی با قرآن متفاوت بوده، تمامی آن، در مصحف فاطمه گرد آوری شده‌است که نزد امامان شیعه بوده‌است.[۱] از همین روی او را محدثه لقب می‌دهند، آنچنانکه مریم را نیز محدثه می‌نامند.
33. زندگینام‌ها و القاب · زندگی زناشویی · اختلاف مالی فاطمه و عباس با خلافت · خطبه فدکیه · رویداد خانهٔ فاطمه · درگذشت در قرآن سوره انسان · سوره قدر · سوره کوثر · آیه مباهله · آیات نور · آیه تطهیر · آیه مودت · آیه اطعام جای‌هادر مکه محله بنی‌هاشم · شعب ابی‌طالبدر مدینه بقیع · بیت‌الاحزان · درخت کنار · روضه نبوی · سقیفه · مسجد النبیدر شمال حجاز فدک افرادخانواده محمد · خدیجه · علی فرزندان حسن · حسین · زینب · ام‌کلثوم · محسن همراهان فضه · ام ایمن · اسماء  · سلمان دیگران قنفذ · مغیره · عمر · ابوبکر آثار خطبه فدکیه · خطبه عیادت · دعای نور · مصحف فاطمه · لوح فاطمه ؛ مرتبط تسبیحات فاطمه · رویداد مباهله · ایام فاطمیه
34. برخی از مسلمانان به او لقب «مریم دوم» یا «مریم کبری» نیز داده‌اند. به عقیده بسیاری از مسلمانان خدیجه مادر فاطمه نیز همچون فاطمه از بهترین زنان و مقدس‌ترین زنان تاریخ به‌شمار می‌آید. این دو در امور اسلامی و اخروی مربوط به زنان، نقش مهمی را ایفا می‌نمایند. همچنین امامان شیعه و سادات از طریق فاطمه و علی ابن ابی‌طالب از نسل محمد به حساب می‌آیند.[۲] تا آنجا که در طول تاریخ به فرزندان فاطمه، «پسران رسول خدا» (ابن رسول‌الله)، گفته می‌شده‌است.[نیازمند منبع]
35. فاطمه زهرا دختر محمد با وجود این که بیش از ۱۸ سال در دنیا زندگی نکرده ولی در همین عمر محدود چنان تأثیر گذار بوده که برای وی اسماء و القاب کثیری در منابع اسلامی ذکر شده که به عقیده برخی این اسماء از مرز ۱۰۰ اسم گذر می‌کند.[۲۲][۲۳]
36. مجموعه ای از القاب فاطمه را بدین شرح آورده «انسیه، بتول، تقیه، حبیبه، حُرَّة، حوراء، حوریه، راکعه، رشیده، راضیه، ریحانه، زهره، ساجده، سعیده، سیده، سمانه ،حرف شهیده، صابره، صادقه، صدوقه، طیبه، عارفه، عالیه، عذراء، عزیز، علیمه، عدیله، فاضله، فریده، کریمه، کوثر ، کوکب، مبشره، محموده، مطهره، معصومه، ملهمه، ممتحنه، منصوره، موفقه، مهدیه، مؤمنه، ناعمه، نقیّه، والهه، وحیده، انسیة، نوریة، حانیة، رحیمة، رشیدة، محترمة، صابرة، سلیمة، صفیة، حدیثه، محتشمة، جلیلة، حکیمة، فهیمة، حنانة، حسنا، مرضیه».[۲۴] به گفته مهدی آذر طوسی کارشناس امور دینی فاطمه زهرا ۱۲۴ لقب دارد.[۲۵]
37. کوثر برگرفته از آیه «انا اعطیناک الکوثر» است. در کتاب‌های تفسیری برای این آیه معانی مختلفی برشمرده شده‌است.
38.  و همچنین : حوراء الإنسیة ؛ سیدة نساء العالمین
39. کوثر برگرفته از آیه «انا اعطیناک الکوثر» است. در کتاب‌های تفسیری برای این آیه معانی مختلفی برشمرده شده‌است. مشهورترین آنها حوضی معروف در قیامت و یا نام رودی در بهشت است. اما در اصل «کوثر» به معنی سرمایه پایان ناپذیر یا خیر کثیر و فراوان گفته شده است. سیوطی از دانشمندان اهل سنت، به نقل از ابن عباس آن را خیر فراوانی می‌داند که خدا به محمد اعطا کرده‌است. از نظر فخر رازی دیگر مفسر اهل سنت، منظور از کوثر وجود فاطمه دختر پیامبر اسلام است. در روایات پر شمار اسلامی از منابع اهل سنت و شیعه از پیامبر اسلام نقل است به جهت آنکه نسل پیامبر اسلام از طریق فاطمه ادامه یافته‌، کوثر از القاب معروف و مشهور او گردیده‌است.[۲۶]
40. کنیه، برای تعظیم و تکریم اشخاص به کار می‌رود. فاطمه کنیه‌های زیادی دارد، که تعدادی از آن‌ها بدین صورت است: • اُمّ‌الحسن • اُمّ‌الحسین • اُمّ‌المحسن • اُمّ‌الأئمة • اُمّ‌أبیها • اُمّ‌الخیرة • اُمّ‌المؤمنین • اُمّ‌الأخیار • اُمّ‌الفضایل • اُمّ‌الأزهار • اُمّ‌العلوم • اُمّ‌الأسماء... اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم