کتاب چرا...بیست وسوم :خوف ورجاء : عدالت و میانه‏روى در بیم و امید :خوف و رجاء: اگر کسى را چه خوف بگیرد و چه رجاء خطرناک است.

 

بسم الله الرحمن ارحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

1. کتاب چرا...بیست وسوم   . أَ فَلا تَعقِلُونَ‏..چرا نمیاندیشید !؟ ‏

پژوهش و اندیشه  

0. بر اساس آیات 65 و 66 سوره فرقان، نقش بیم و امید را در زندگى انسان بررسى نمایید.
1. وَ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عنَّا عذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عذابَها کانَ غَراماً (65) إِنَّها ساءَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً (66)
2.  خوف  : اگر شب زنده‏دار هم هستید، مغرور نشوید. وَ الَّذِینَ‏ یَقُولُونَ‏ ...
3. خوف  : یاد معاد از ویژگى‏هاى بندگان خاصّ خداست. «رَبَّنَا اصْرِفْ‏ عنَّا عذابَ‏ جَهَنَّمَ‏»
4. خوف  :  بندگان خاصّ خداوند، بیش از آنکه طمع بهشت داشته باشند، از آتش دوزخ خوف  دارند. یَبِیتُونَ ... یَقُولُونَ‏ رَبَّنَا اصْرِفْ‏ عنَّا عذابَ‏ جَهَنَّم‏
5.  خوف ورجاء : عدالت و میانه‏روى در بیم و امید :خوف  و رجاء: اگر کسى را چه خوف  بگیرد و چه رجاء خطرناک است. نباید خیلى امیدوار بود. قرآن میفرماید: «فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعمَلْ عمَلًا صالِحاً» (کهف/ 110) یعنى رجاءى خالى یا خوف  خالى فایده ندارد.
6. خوش به حال کسى که همه چیزش عدالت دارد و بیشتر ما حتى هیکلهایمان هم عدالت ندارد. فرد گاهى بازویش کلفت است ولى کله‏اش پوک است یا بالعکس. و لذا حدیث داریم پیامبر اسلام وقتى مى‏ایستاد شکم وسینه‏اش یکسان بود. میزان کسى است که مغز و بازو و شکمش هماهنگ باشد.
7. 6- عدالت و میانه‏روى در بیم و امید
8. خوف  و رجاء: اگر کسى را چه خوف  بگیرد و چه رجاء خطرناک است. نباید خیلى امیدوار بود. قرآن میفرماید: «فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعمَلْ عمَلًا صالِحاً» (کهف/ 110) یعنى رجاءى خالى یا خوف  خالى فایده ندارد.
9. خوش به حال کسى که همه چیزش عدالت دارد و بیشتر ما حتى هیکلهایمان هم عدالت ندارد. فرد گاهى بازویش کلفت است ولى کله‏اش پوک است یا بالعکس. و لذا حدیث داریم پیامبر اسلام وقتى مى‏ایستاد شکم وسینه‏اش یکسان بود. میزان کسى است که مغز و بازو و شکمش هماهنگ باشد.
10. «وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعدِلُوا» (انعام/ 152) یعنى وقتى حرف میزنید عادل باشید «وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعدْلِ» (بقره/ 282) یعنى وقتى چیزى مى‏نویسید عادلانه بنویسید. گاهى مراجع تقلید وقتى مى‏خواهند به کسى حکمى بدهند در این که بنویسند حجه الاسلام یا ثقه الاسلام چند روز نامه را معطل میکنند و نباید بیخود حجه الاسلام را آیت الله کرد و یا بالعکس، چون دست ما نیست.
11. دفتر یکى از علما نامهاى به کسى نوشت که ایشان از درگذشت والدهى شما بسیار متأثر شدند و تسلیت گفتند. وقتى ایشان خواست امضا کند گفت: من بسیار متأسف نشدم، چون پیرزنى بود و مرد. دوباره که آوردند ایشان فرمود: متأسف هم نشدم. پرسیدند چه بنویسیم؟ ایشان گفت: بنویسید خبر فوت والده را شنیدند و براى او طلب آمرزش کردند و نباید بى دلیل دروغ نوشت. بى دلیل نباید گفت مشتاق دیدارم یا مخلصم.
12. بین بچهها به عدالت رفتار کنید. کسى یک بچه را بوسید و دیگرى را نبوسید. امام گفت: تو ظلم کردى یا هر دو را
13. ببوس یا هیچ کدام را نبوس. یا چرا وقتى مهمان میآید، بچههاى مهمان را بیشتر تحویل میگیرید؟ چون بچه نمیفهمد که مهمان است و خیال میکند تبعیض است.
14. یا پدر و مادر در منزل دعوا میکنند و تقصیر را گردن همدیگر میاندازند و بچه چون قدرت تحلیل ندارد مى‏گوید: تقصیر هر دو است. آیت الله مدنى میفرمود: در بازار نجف راه میرفتم، دو پسر آیت الله العظمى حکیم هم راه مى‏رفتند و نمى‏دانستند که من پشت سر آنها هستم. و یکى از دیگرى چیزى پرسید و وقتى اولى جواب داد، دومى گفت: راست میگویى؟ و او گفت که مگر قرار است دروغ بگویم. و مگر پدرمان از ما قول نگرفت که از 14 سالگى دروغ نگوییم؟
15. 11. خوف  ورجاءء
16. تَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذاتِ الشَّوْکَةِ تَکُونُ لَکُمْ‏ انفال/ 7.
17.  چهارمین صفت ویژه آنان مومنین خوف  و ترس از مجازات و کیفر الهى است:" آنها کسانى هستند که پیوسته مى‏گویند پروردگارا عذاب جهنم را از ما بر طرف گردان که عذابش سخت و شدید و پر دوام است" (وَ الَّذِینَ‏ یَقُولُونَ‏ رَبَّنَا اصْرِفْ‏ عنَّا عذابَ‏ جَهَنَّمَ‏ إِنَ‏ عذابَها کانَ‏ غَراماً).
18.  حسن ظن به رحمت الهى فانّ العبد انّما یکون حسن ظنّه بربّه ن 27 11 2-  ترس از عذاب الهى على قدر خوف ه من ربّه ن 27 11 3-  داشتن حالت خوف  و رجاءء فاجمعوا بینهما ن 27 11
19. انجام نماز در وقت معین صلّ الصّلاة لوقتها المؤقّت لها ن 27 15 5-  پرهیز از دوروئى و لکنّى اخاف علیکم کلّ منافق ن 27 17 گفتارامیرالمؤمنین(علیه السلام) ج 1 صفحه‏ى 118     
20. سه صفت است هر که واجد آنها باشد در حقیقت ایمان را کامل نموده است: عدالت در خشم و خوشنودى، میانه روى در درویشى و توانگرى، و برابر بودن خوف  و رجاءء (بیم و امید). 37-  ثلاث من کنوز الإیمان: کتمان المصیبة، و الصّدقة، و المرض 4672.
21. ضرورت خوف  و رجاءء الفقیه... من مکر اللَّه من لم یقنط النّاس.. من مکر اللَّه حکمت 90 (فقیه کامل کسى است که مردم را از رحمت خدا مأیوس، و از عذاب الهى ایمن نگرداند)
22. حسن ظن به رحمت الهى فانّ العبد انّما یکون حسن ظنّه بربّه ن 27 11 2-  ترس از عذاب الهى على قدر خوف ه من ربّه ن 27 11 3-  داشتن حالت خوف  و رجاءء فاجمعوا بینهما ن 27 11
23. مراد بیان جمع میان وظیفه خوف  و رجاءء است تعبیر آورده از خوف  به «حذر» و از رجاءء به «فرح» بذکر سبب و اراده مسبّب، چه فرح ولیده رجاءء است چنانکه ایضاح مى‏نماید این معنى را تعلیلش: «حذرا لما حذّر من الغفلة» یعنى شب را بسر مى‏آورد با خوف  و هراس از خوف  غفلت و تقصیر در عبادت.
24. خوف  و رجاءء بر هر کس على السّواء واجب است جواب گوئیم که: یکى از جمله واجبات خوف  از خداست پس کسى را که خوف  نباشد عاصى خواهد بود پس چگونه معصوم را تواند بود که خوف  نباشد. اگر کسى گوید که: هرگاه معصوم گناه نکند پس خوف  او وجهى ندارد پس چرا خدا خوف  را بر او هم واجب کرده باشد
25. جواب گوئیم که: هیچ کس هر چند گناه نکند از عهده شرائط بندگى إلهى و شکر نعم او جلّت آلاؤه کما ینبغی بر نتواند آمد مگر آنکه با وجود آن خود را مقصّر در آن درگاه داند و همیشه خائف باشد پس با وجود آن اعتراف بتقصیر و خوف  حق تعالى از راه تفضّل یا استحقاق دیگر مؤاخذه او را جایز نداند
26. پس کسى که اعتراف بتقصیر نکند و خائف نباشد ایمن از عقاب و مؤاخذه نتواند بود هر چند عصیانى از او صادر نشده باشد و ایضا طاعات و عبادات خود را در آن درگاه چیزى دانستن و بآن اعتبار ایمن بودن کمال عجب است و آن امریست مذموم و لهذا حق-  تعالى نهى از آن کرده پس همین معنى در هر که باشد بد است هر چند بد دیگر نکند پس بر هر کس خوف  از حق تعالى لازم باشد و بآن اعتبار بر هر کس حتّى معصومین واجب شده. خوف ورجاء شرح نهج البلاغه..
27. خوف و رجاء 1- ویژگی های خوف و رجا.. 1 تنها باید از خدا ترسید: وَ إِیّایَ فَارْهَبُونِ‏. بقره/ 40..فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینِ‏. آل عمران/ 175..فَلا تَخْشَوُا النّاسَ وَ اخْشَوْنِ. مائده/ 44.. وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ. الرحمن/ 46
28. 2 تنها باید به خداوند امید داشت: إِنّا نَطْمَع أَنْ یَغْفِرَ لَنا رَبُّنا خَطایانا. شعراء/ 51
29. 3 تعادل خوف و رجاء از صفات مؤمنان: إِنَّما یُؤمِنُ بِایاتِنَا الَّذینَ إِذا ذُکِّرُوا بِها خَرُّوا سُجَّداً وَسَبَّحُوا بِحَمْدِرَبِّهِمْ وَهُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عنِ الْمَضاجِع یَدْعونَ رَبَّهُمْ خَوْفاًوَطَمَعاِ. سجده/ 16- 15
30. 4 تعادل خوف و رجاء از صفات عالمان راستین: أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الاخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الالْبابِ. زمر/ 9
31. 5 ترس از عذاب خداوند از اوصاف ابرار: إِنَّ الابْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عیْناً یَشْرَبُ بِها عبادُ اللّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیراً یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیراً وَیُطْعمُونَ الطَّعامَ على حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً إِنَّما نُطْعمُکُمْ لِوَجْهِ اللّهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً إِنّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عبُوساً قَمْطَریراِ. دهر/ 10- 5
32. 6 ترس از عذاب خداوند از اوصاف عباد الرّحمن: وَ عبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ علَى الارْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً وَ الَّذینَ یَبیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً وَ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عنّا عذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عذابَها کانَ غَراماِ. فرقان/ 65 ج 63
33. 7 ترس از عدالت خداوند عامل سعادت: وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عنِ الْهَوى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوىِ. نازعات/ 41 ج 40
34. 8- نتیجه خوف از خدا..أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللّهِ لا خَوْفٌ علَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. یونس/ 62«عن ابن عباس [فی قوله تعالى‏] وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ» (نازعات- 40) یقول علی بن أبی طالب خاف مقامه بین یدی ربه و حسابه و قضاءه بین العباد فانتهى عن المعصیة، و نهى نفسه عن الهوى یعنی عن المحارم التی یشتهیها النفس، فإن الجنة هی مأواه خاصة و من کان هکذا عاما». شواهدالتنزیل، ج 2، ص 422
35. 2- نشانه‏هاى رجا و امید به خداوند:1 ایمان‏..2 عمل صالح: فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعمَلْ عمَلا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعبادَةِ رَبِّهِ أَحَداِ. کهف/ 110
36. 3 تلاوت کتاب الهى‏..4 برپاداشتن نماز : إِنَّ الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ علانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورِ. فاطر/ 29
37. 5 هجرت‏..6 جهاد..إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللّهِ أُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحیمِ. بقره/ 218
38. 3- چگونگی تحصیل خوف از مقام ربّ‏..1 آشنایى با صفات جمال و جلال پروردگار، مقام ربّ است.
39. 1. هر چه صفات و کمالات بیشتر باشد، مقام بالاتر است.2. گاهى انسان، مقام خدا را پایین‏تر از انسان‏هاى عادى مى‏داند: أَهْوَنِ النَّاظِرِینَ‏..3. گاهى خدا را همچون مردم مى‏داند: یَخْشَوْنَ النّاسَ کَخَشْیَةِ اللّه. نساء/ 7..4. گاهى خدا را بالاتر از مردم مى‏داند:...أَشَدُّ حُبًّا لِلّه. بقره/ 165 ..
40. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم