توبه 3 شرایط و انواع توبه‏ : همان گونه که براى هر نوع بیمارى دوایى مخصوص است، براى هر نوع گناهى هم توبه خاصّى لازم است که مناسب با آن گناه مى‏باشد.

 

0. بسم الله الرحمن الرحیم
1. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
2. توبه 3 شرایط و انواع توبه‏ : همان گونه که براى هر نوع بیمارى دوایى مخصوص است، براى هر نوع گناهى هم توبه خاصّى لازم است که مناسب با آن گناه مى‏باشد.
3. مثلًا توبه کتمان حقائقى که باید براى مردم گفته مى‏شد به این است که انسان آن مسائل را با بیان رسا و گویا بیان نماید. قرآن بعد از آنکه کتمان‏کنندگان را به سخت‏ترین نفرین‏ها تهدید مى‏کند مى‏فرماید: «الّا الّذینَ تابوا واصلِحوا و بَیّنوا فَاولئک أتوبُ علیهم وأنَا التّوابُ الرّحیم» «بقره، آیه 160» هرگاه افراد کتمان کننده توبه نمایند و خرابى‏ها را اصلاح کنند و به جاى کتمان‏هاى خود دست به بیان حقایق دینى مکتوم در مورد خود بزنند، من نیز لطف و رحمتم را بر آنان بر مى‏گردانم و من توبه پذیر رحیمى هستم.در این آیه چگونگى توبه با نوع گناه کاملًا تناسب و سنخیّت دارد.
4. در قرآن شاید آیه‏اى نباشد که در کنار توبه، وظیفه‏اى را بیان نکرده باشد، مثلًا مکرّر در کنار جمله «تابوا» جمله «اصلحوا» هم آمده است، «(3). سوره آل‏عمران، آیه 89، نور، 5 و نحل، 119یعنى علاوه بر توبه و پشیمانى قلبى، باید انسانِ توبه‏کننده خرابکارى‏هاى گذشته خود را اصلاح نماید.
5. در کنار توبه منافقان، وظائف متعدّدى بیان شده است، از جمله اینکه مى‏فرماید: «الّا الّذینَ تابوا واصلِحوا واعتَصِموا باللّه واخلِصوا دینَهم لِلّه فاولئک مَع المؤمنین» « سوره نساء، آیه 146» گر چه منافقان در قعر دوزخند، لیکن هر گاه توبه کنند و خرابى‏هاى گذشته را اصلاح نمایند، «واصلحوا» وبه
6. جاى وابستگى به غیر مسلمانان (شرق و غرب و طاغوت‏ها) تنها به خدا متوسّل شوند، «واعتصموا باللّه» وبه جاى بدعت و ایجاد مکتبى التقاطى، تنها از قانون خدا و سنّت رسول‏اللّه صلى الله علیه و آله پیروى نمایند، «واخلصوا دِینَهُم لِلّه» و دین و اعمال دینى را خالص براى خدا انجام دهند
7. و در کنار توبه به این وظائف عمل نمایند و نشان دهند که به راستى از راهى که رفته‏اند پشیمان شده‏اند، ما نیز اینان را همراه مؤمنان قرار مى‏دهیم. «فاولئک مع المؤمنین»
8. در بعضى آیات‏ «. سوره توبه، آیه 5 و 11» در کنار جمله‏ «تابوا» جملات دیگرى از قبیل‏ «أقاموا الصلوة و آتوا الزّکاة» آمده یعنى مشرکین که توبه مى‏کنند باید نماز را هم بپادارند و زکات را بپردازند
9. ... و درآیات دیگر مى‏بینیم که در کنار توبه، شرط عمل صالح و ایمان بیان شده است.
10. کوتاه سخن آنکه: توبه تنها پشیمانى نیست، بلکه باید هم حقّ مردم به آنها داده شود و هم حقّ خدا انجام گیرد و خرابى‏ها اصلاح و کتمان حقایق دین افشا و کفرها ایمان و شرک‏ها توحید گردد و ... تا توبه حقیقى صورت گیرد.
11. همراهى ولایت‏ : اگر تمام عبادات انجام گیرد و حقوق الهى و حقوق مردم پرداخت شود و پشیمانى قلبى هم صددرصد باشد، ولى در مسائل سیاسى و اجتماعى انسان دچار لغزش شود، یعنى خط ولایت و رهبرى او سالم نباشد، تمام کارها و جبران‏ها و توبه‏ها نقش برآب است. زیرا این فریاد قرآن است که مى‏فرماید: «و انّى لَغفّار لِمَن تابَو آمَن و عَمِلَ صالِحاً ثمّ اهتَدى‏»
12. بدون شک من آمرزنده کسانى هستم که توبه نمایند و ایمان آورده و عمل شایسته انجام دهند، لیکن هدایت آنان نیز صحیح باشد.
13. در روایات پیرامون این آیه مى‏خوانیم: مراد از جمله «اهتَدى‏» در پایان آیه آن است که علاوه بر تمام کارهاى گفته شده باید تابع رهبرى الهى و هدایت به سوى ولایت پیامبر و اهل‏بیت او علیهم السلام و در مسیر خدا باشد. «2»
14. در آیه‏اى دیگر مى‏خوانیم که حضرت نوح به مردم مى‏گوید: «أنِ اعبُدوا اللّه و اتّقوهُ و أطیعونِ یَغفِرْ لکم» «3» شما بندگى خدا کنید و تقوا داشته باشید و از رهبرى من پیروى نمایید تا خداوند شما را بیامرزد.
15. بنابراین شرط اساسى تمام اعمال صالح، ولایت وپیروى از رهبر الهى است.
16. راههاى توبه و جبران‏ : در آیات قرآن و روایات براى آمرزش و جبران گناهان، دستورات و رهنمودهایى رسیده که ما چند نمونه از آنها را بیان مى‏کنیم:
17. 1- صدقات و کمک‏هاى پنهانى.قرآن مى‏فرماید: «ان تُبدُوا الصَّدَقاتِ فَنعِمّا هِىَ وان تُخْفوها وتُؤتُوهَا الفُقراءَ فهوَ خَیرٌ لکم و یُکفّرُ عنکم من سیّئاتِکم» «4» اگر به فقرا آشکارا کمک کنید کار نیکویى انجام داده‏اید، ولى اگر همین صدقات و رسیدگى به فقرا پنهانى و مخفیانه باشد، براى شما بهتر است و کفّاره گناهان و سبب جبران بدى‏هاى شما مى‏شود.
18. 2- هجرت و جهاد.در قرآن مى‏خوانیم: «فَالّذین هاجَروا واخرِجوا مِن دیارِهم واوذوا فى سَبیلى و قاتَلُوا وقُتِلوا لُاکفّرنّ عنهم سیّئاتِهم» «5» کسانى که هجرت کرده‏اند و بخاطر حمایت از حق از خانه‏هایشان آواره و اخراج شده‏اند و در راه من آزارها دیده‏اند و جهاد کرده و به‏ شهادت رسیده‏اند، به یقین من گناهانشان را پوشانده و آنان را خواهم بخشید.
19. 3- دورى از گناهان کبیره. قرآن مى‏فرماید: «ان تَجتَنِبوا کَبائِرَ ما تُنهَونَ عَنه نُکَفّر عَنکُم سَیّئاتِکم» «سوره نساء، آیه 31» اگر شما از گناهان بزرگى که از آن نهى شده‏اید دورى نمایید، ما گناهان دیگرتان را مى‏بخشیم.
20. گناهان کبیره به آن گناهانى گفته مى‏شود که یا در قرآن وعده عذاب بدان داده شده باشد و یا روایات، یا عقل ویا مؤمنین آن را گناه بزرگ بشمارند، گرچه نام مخصوصى از آن در قرآن نباشد. نظیر فاش کردن اسرار مسلمانان و جاسوسى براى کفّار که هم به حکم عقل و هم در دیدگاه جامعه اسلامى گناهى بس بزرگ است، بر فرض که آیه و حدیثى نباشد. «مؤلّف در کتاب گناه‏شناسى توضیح بیشترى داده است‏»
21. 4- انجام کارهاى نیک. در قرآن مى‏خوانیم: «انّ الحَسَناتِ یُذهِبنَ السّیّئاتِ» «سوره هود، آیه 114»
22. بدرستى که حسنات و کارهاى نیک، کارهاى بد را از بین مى‏برد. لذا در اسلام به ما سفارش شده که هر گاه مرتکب خلافى شدید سعى کنید به جبران آن، کارهاى نیکى انجام دهید که یکى از آثار کار نیک، خنثى کردن آثار دنیوى و اخروى کارهاى بد است. «البتّه گاهى هم کار بد، کارهاى خوب را خنثى و به اصطلاح حبط مى‏کند»
23. 5- وام و قرض دادن. قرآن مى‏فرماید: «انْ تُقرِضُوا اللّه قَرضاً حَسَناً یُضاعِفْه لکم و یَغْفِرْلکم» « تغابن، آیه 17» هر گاه شما به خدا (بندگان نیازمندش) قرض نیکو بدهید، وامى که در آن بهره و آزار و توقّع و ذلّت نباشد، خداوند پاداش چند برابر عطا مى‏فرماید و گناهان شما را هم مى‏آمرزد.
24. 6- تقوى.در قرآن مى‏خوانیم: «انْ تَتَّقوا اللّهَ یَجعَلْ لَکم فُرقاناً و یُکَفّر عَنکم سَیّئاتِکم و یَغفِر لَکم» «سوره انفال، آیه 29»
     
25. هر گاه تقوا داشته باشید و از گناه دورى نمایید، خداوند به شما دید خاصّى (فُرقان) مى‏دهد که به راحتى بتوانید حقّ را از باطل تشخیص دهید، به علاوه گناهان شما را مى‏پوشاند و از تقصیر شما در مى‏گذرد.
26. 7- دعاى دیگران. علاوه بر توبه و ندامت خود انسان، دعاى مؤمنین و اولیاى خدا درباره او را نیز مى‏توان از عوامل بخشش خدا برشمرد که در آیات و روایات بسیارى آمده است.
27. چند تذکّرکسانى که از مردن مى‏ترسند بدانند که راه توبه باز وخداوند بسیار بخشنده است.
28. در قرآن حدود سیصد مرتبه خود را با صفات «رحمان، رحیم، غفّار، غفور، ودود» ستوده است.
29. آنان با یک اراده وتصمیم وبازگشت به خدا، مى‏توانند تمام خلافکارى‏هاى خود را جبران کنند وبدانند که خداوند نیز آنان را مى‏پذیرد؛
30. 1- زیرا خودش فرموده است: توبه‏ها را قبول مى‏کند، «قابِلُ التَّوبِ» «سوره‏غافر، آیه 3» و توبه‏کننده را نیز دوست دارد. «انّ اللّه یُحِبُ‏ التّوّابِین» «سوره‏بقره، آیه 222»
31. 2- توبه تنها یک ‏سفارش اخلاقى نیست، بلکه یک وظیفه واجب وضرورى است که قرآن هفت مرتبه با جمله «تُوبوا» به همه مردم فرمان توبه داده است.
32. 3- توبه باید فورى باشد و توبه‏هایى که انسان در آستانه مرگ و لحظه برخورد با قهر خدا دارد، بى‏فایده است. زیرا در لحظه خطر در حقیقت انسان بطور اجبار توبه مى‏کند، نه بر اساس معرفت و ندامت واقعى، چنانکه فرعون هم در آستانه هلاکت وغرق شدن توبه کرد، ولى چه سود؟
33. در قرآن مى‏خوانیم: «فَلمّا رَأوا بأسَنا قالوا آمَنّا بِاللّه ... فَلَم یَک یَنفَعُهم ایمانُهُم لَمّا رأوا بأسَناً ...» «سوره غافر، آیه 84 و 85» گروهى به هنگام مشاهده آثار غضب خدا توبه کرده و یا ایمان مى‏آورند، ولى این توبه و ایمان سودى ندارد.
34. در جاى دیگر چنین مى‏خوانیم: «و لَیسَتِ التّوبَةُ لِلّذینَ یَعمَلونَ السّیّئاتِ حتّى اذا حَضَر أحدَهُم المَوتُ قالَ انّى تُبتُ الآن» «سوره غافر، آیه 84 و 85» توبه براى کسانى نیست که جنایات زیادى را انجام داده و تا لحظه مرگ غافل و سرمست هستند، ولى همین که مرگِ یکى از آنها فرارسد و ببیند مردن جدّى است، مى‏گوید: خدایا! اکنون توبه کردم.
35. در مورد مسائل سیاسى و اجتماعى نیز در قرآن چنین مى‏خوانیم: مردم محارب و مفسد باید اعدام گردند، یا به دار کشیده شوند، یا دست راست وپاى چپشان قطع گردد ویا تبعید شوند، مگر آنان که قبل از دستگیرى توبه نمایند، «الّا الّذین تابُوا مِن قَبلِ أن تَقدِروا عَلَیهِم» « المائدة : 34»
36. بنابراین هرگاه فسادگران قبل از دستگیرى توبه کنند، قابل عفو و بخشش هستند.
37. 4- همان گونه که قبلًا هم اشاره کردیم، توبه هر گناهى به نوعى است؛ اگر شخصى نماز نخوانده، توبه‏اش به آن است که قضاى آن را انجام دهد
38. و اگر شخصى به آبرو یا مال مردم تجاوزى کرده باید از شخصى که مورد ظلم قرارگرفته عذرخواهى کند واو را راضى نماید.
39. 5- اثر توبه تنها آمرزش گناهان نیست، زیرا در قرآن و روایات آثار دیگرى را هم مى‏بینیم از جمله:
40. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم