امیر المومنین – متقین 69- 2- کم خورى و اعتدال در غذا قلیل و (بهره‏اش از دنیا) اندک است.*** کم‏خورى مایه بیدارى و استفاده از فرصتها است- بسیار تجربه شده که غالب خوابها ناشى از پرخورى است،

. safarzade.blog.ir/   یا   @nahjolbalaghehfarzad 

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

0. امیر المومنین – متقین 69- 2- کم خورى و اعتدال در غذا «منزورا أکله (اکله)» (مى‏بینى پرهیزگاران را که) غذایش قلیل و (بهره‏اش از دنیا) اندک است.***
1. کم‏خورى مایه بیدارى و استفاده از فرصتها است- بسیار تجربه شده که غالب خوابها ناشى از پرخورى است، چه بسیار فعالیتها و مطالعه‏ها و کسب و کارها و استفاده از فرصتها که با خواب بعد از پرخورى از بین مى‏رود، چه بسیار عبادتها خصوصاً نماز شبها که با پرخورى سر شب از دست مى‏رود.
2. پرخوری و تلف شدن عمر - بزرگان مى‏گویند: کسى که سیر خورد، آب زیاد مى‏آشامد و آشامیدن آب زیاد موجب کثرت خواب مى‏شود و در کثرت خواب تلف شدن عمر است که نفیس‏ترین‏ جواهر و سرمایه انسان است که با آن تجارت کرده و براى آخرتش توشه برمى‏گیرد.
3. پرخوری و خواب زیاد - حضرت مسیح (علیه السلام) مى‏فرماید: اى بنى‏اسرائیل غذا را زیاد نکنید، زیرا کسى که غذایش را زیاد کرد، خوابش نیز زیاد مى‏گردد.
4. کم خوری وصفای روح - کم‏خورى موجب صفاى روح و نشاط روان است- رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) مى‏فرمایند:«مَنْ قَلّ طَعْمَه صَحّ بَطْنُه وَ صَفا قَلْبُه و مَن کَثُرَ طَعْمُه سَقُمَ بَطْنُه وَ قَسا قَلْبُه»: «کسى که غذایش کم شد، شکمش سالم و قلبش باصفا مى‏گردد و کسى که غذایش زیاد شد، شکمش مریض و قلبش قسى مى‏گردد».
5. خداوند سه کم الهام کند- کم خوراکى از چیزهائى است که اگر خداوند به بنده‏اى محبت ورزد به او عنایت کند، مولى مى‏فرمایند: «اذا ارادَ اللّه سُبحانه صَلاحُ عَبْدِه الْهَمَه قِلّةُ الکلامِ و قَلَّةَ المَنام»: «هنگامى که خداوند سبحان خیر و صلاح بنده‏اش را خواهد، کمى سخن و کمى غذا و کمى خواب را به او الهام کند».
6. کم خورى موجب عدم اسراف و تبذیر است- بسیارى از پرخوریها باعث اسرافها و تبذیرها است اگر به اندازه کفاف انسان داشته باشد که بخورد دیگر چیزى باقى نمى‏ماند که به اسراف و تبذیر منجر شود مولى مى‏فرمایند:«قِلّةُ الاکْلِ مِنَ العَفافِ وَ کَثْرتهُ مِنَ الاسْراف» «کم خوراکى از عفت و پرخورى از موارد اسراف است».
7. کم خورى وجکمت - کم خورى زاینده حکمت و دانش در قلب است- رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) مى‏فرمایند:«القَلْبُ یَنْتَحِل الحَکْمَةُ عَنْدَ خُلُوّ البَطْنُ یُمَجّ مِن الحِکمَةِ عِنْد امْتِلاءِ البَطْن»: «قلب در موقع خالى بودن شکم داراى حکمت و دانش مى‏شود، قلب خالى از حکمت مى‏شود در وقتى که شکم پر مى‏شود».
8. پرخوری و کوری دل - در بعضى روایات دارد، که حتى اگر شکم از چیزهاى مباح و حلال پر شود، قلب از تشخیص صلاح و فساد خود باز مانده و کور مى‏شود، یعنى اثر وضعى پرخورى این است.
9. فهم وشکم پرستی - مولى على (علیه السلام) مى‏فرمایند: «اذا مَلِى‏ء البَطْنُ مِنَ المُباح عَمِىَ القَلْب عن الصَّلاح» «هنگامى که شکم از مباح پر مى‏شود قلب از تشخیص نیک و بد خود و دیدن راه از چاه کور مى‏شود» و کورى قلب یعنى عدم اکتساب معرفت و حکمت زیرا مبدأ علم پذیرى قلب و دل و روح انسانى است اگر کور شود از کسب علم حقیقى محروم مى‏شود «لا فِطنَةَ مَعَ بِطنَة»: «فطانت و فهم با شکم‏پرستى جمع نمى‏شود».
10. روزه  وقوای شهوانی - کم‏خورى موجب اسارت نفس و عدم ارتکاب معصیت و عدم هیجان شهوت است- از عوامل کنترل هواهاى نفسانى کم خورى و گرسنگى است حتى علماى اخلاق براى کسانى که هنوز وسیله ازدواج آنها فراهم نشده ولى تحریک مى‏شوند، روزه را توصیه مى‏کنند، سرّ آن هم روشن است که روزه موجب عدم تحریک قواى شهوانى و یا کاستن از آن مى‏شود.
11. عادت نفس وگرسنگی - مولى مى‏فرمایند: «بهترین یاور بر اسارت نفس و شکستن عادت نفس، گرسنگى کشیدن است».
12. قساوت قلب و هیجان شهوت - امام صادق (علیه السلام) مى‏فرمایند: «هیچ چیز براى قلب مؤمن زیان بارتر از پرخورى نیست و آن دو چیز به ارث مى‏گذارد قساوت قلب و هیجان شهوت» «لَیسَ شى‏ءٌ أضَرّ لَقَلبِ المُؤمِن مِنْ کثرة الاکْل وَ هِىَ مُورثَة شَیئَین: قَسوَةُ القَلبِ و هَیَجانُ الشَّهوة».
13. کم خوری وتوفیق - در روایتى از مولى آمده است: «نِعم عَونِ المَعاصِى الشّبَع»: «بهترین یاور بر معاصى، سیرى و پرخورى است». کم خورى سبب توفیق در انجام عبادات است.
14. پرخوری وغافلین - در کلمات حضرت عیسى (علیه السلام) به بنى اسرائیل است که: هر کس پرخورى کند پرخوابى کند و هر کس پرخوابى کند، نماز کم خواند و کسى که کم نماز خواند و به عبادت کم مشغول شده نام او جزو غافلین از یاد حق نوشته مى‏شود.
15. گرسنگی و تضرع - در روایت است که وقتى جبرئیل نزد پیامبر (صلى الله علیه و آله) آمده و خزائن دنیا را به او عرضه کرد، تا انتخاب‏کند و پیامبر از انتخاب آن امتناع کردند، به جبرئیل فرمودند: مرا رها کن، روزى گرسنه و روزى سیر باشم، روزى را که گرسنه‏ام به تضرع و سؤال از پروردگارم مى‏پردازم و روز سیرى را شکر و حمد او گذارم، جبرئیل گفت: «وُفِّقْتَ لکلِّ خَیْر» «در این صورت براى هر کار خیرى موفق باشى».کم‏خورى اشتیاق و علاقه ملائکه را به دنبال دارد-
16. اشتیاق و شوق ملائکه - رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) مى‏فرمایند: کسى که تسبیح و تمجیدش زیاد گردید و طعام و نوشیدنى و خوابش کم شده ملائکه به سوى او اشتیاق و شوق پیدا مى‏کنند (و او را تأیید مى‏کنند).
17. موجب حیات قلب - کم‏خورى موجب تداوم حیات قلب و پرخورى موجب میراندن آن است- رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) فرمودند: «لا تُمیتُوا القلوب بکثرَةِ الطّعام و الشَّراب فانَّ القلبَ یَمُوتُ کالزّرع اذا کثر علیه الماء»: «قلبها را با زیادى غذا و نوشیدنى نمیرانید، زیرا قلب مثل زراعتى است که وقتى زیاد آب بر آن رود مى‏میرد».
18. کم خنده کم خوراک باگرسنگی - در جاى دیگر رسول گرامى فرمودند: «قلبهاى خود را با کمى خنده و کمى‏خوردن زنده کنید و با گرسنگى آن را پاک کنید تا صاف و رقیق شود».
19. روشنائى نور معرفت - از بعضى روایات مى‏توان استفاده کرد که کم‏خورى موجب روشنائى نور معرفت در قلب و پرخورى موجب خاموشى آن است، همان نور معرفت فطرى که خداوند براى تشخیص صلاح و فساد در نهاد هر انسانى قرار داده است. در ذیل شماره 5 گفتیم قلب با کم خورى از کسب معرفت و حکمت و دانش باز مى‏ایستد. ولى اینجا مى‏گوئیم اگر کار از حد بگذرد قلب مى‏میرد،
20. خاموشی نور معرفت - رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) فرمودند: لا تَشْبَعُوا فَیطفَى‏ء نُورٌ المعرفة مِنْ قُلُوبِکم‏ «شکمها را پر نکنید که نور معرفت و شناخت از سرزمین قلبهاى شما خاموش مى‏شود».
21. پرخوری وعدم ترقی -کم‏خورى موجب ورود به مقامات عالى و ملکوت آسمانها و زمین و در مقابل پرخورى مانع آن است- رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمودند: «لا یَدْخُلُ مَلَکُوتُ السَّمواتِ وَ الارْضِ مَنْ مَلأَبَطنُه» «کسى که شکمش را پر کرد، داخل ملکوت آسمانها و زمین نمى‏شود» کنایه از این که ترقى نخواهد کرد.
22. کم خوری و رحمت خداوندی - کم‏خورى مایه نزول رحمت خداوندى و پرخورى مایه غضب الهى و دورى از خداوند و رحمت او است.امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «ما مِنْ شى‏ء ابْغَضُ الَى اللّهِ مِنْ بَطْنِ مَمْلُوّ»: «هیچ چیزى نزد خداوند مبغوض‏تر از شکم پر نیست» شبیه به این روایت که به جاى «مملوّ»، «مِلآن» دارد، نیز از رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) رسیده است.
23. دورترین مخلوق به خداوند - در روایتى دیگر امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «أبْعَد الخَلقِ من اللّه اذا ما إمتلا بطنُه»: «هنگامى که شکم کسى پر شود، در این لحظه دورترین مخلوق به خداوند است».کم‏خورى موجب رقّت قلب و تأثیر موعظه در آن مى‏گردد.
24. قلب متأثر و مسموم - در روایتى از رسول اسلام (صلى الله علیه و آله) آمده: «ایّاکُم و فُضُول المطعم فَإنَّه یَسُمُّ القلبُ بالفَضلة و یُبْطى‏ء بالجوارحِ عن الطّاعةِ و یَصَمّ الهِمَمُ عن سِماع المَوعِظَة»: «بپرهیزید از پرخورى و زیادى غذا زیرا قلب با زیادى غذا متأثر و مسموم مى‏شود، و جوارح از طاعت خدا کند مى‏گردد و همتها از شنیدن موعظه سنگینى مى‏کند».
25. نادانى و عدم تفکر - کم خورى مایه اندیشه و فکر مستقیم و صحیح مى‏گردد و پرخورى موجب حماقت و نادانى و عدم تفکر صحیح و سلیم است. لقمان به فرزندش گفت: اى فرزند من هنگامى که معده پر شد، تفکر به خواب مى‏رود و حکمت و دانش لال مى‏شود (و قدرت راهنمائى و روشنائى ندارد) و اعضاء و جوارح از عبادت باز مى‏ماند.
26. فکر نیک در میانه روی- مولى نیز فرمودند: «مَنْ اقْتَصَدَ فى أکْلِه کَثُرَتْ صِحَّتُه وَ صَلُحَتْ فِکْرَتُه»: «کسى که میانه‏روى در خوردن پیشه کند سلامتى او افزون و فکرش نیک مى‏گردد».
27. مناجات و راز و نیاز - کم خورى مایه حال دعا و مناجات و راز و نیاز است و پرخورى میراننده این حال- این مسئله شاید به تجربه ثابت شده چه بسا کسانى ارده کنند شب جمعه مشغول دعا و راز و نیاز باشند ولى در اثر پرخورى حال دعا به آنها دست نمى‏دهد، بلکه آنچه به آنها دست مى‏دهد حالت خواب و چرت است.
28. سیر غذا مى‏خورى ازذکر باز می داریم - چه بسا شیطان انسان را به وسیله پرخورى از مشغول شدن به عبادت و حال انابة بازمى‏دارد، در حدیثى آمده که گفتگوئى بین حضرت یحیى (علیه السلام) و شیطان درگرفت.طبق آن حدیث حضرت یحیى (علیه السلام) به شیطان گفت این چیزهائى که به تو آویزان ست چیست؟ گفت: اینها وسیله شهواتى است که فرزندان آدم را با آنها مشغول مى‏کنم حضرت فرمود آیا از اینها چیزى براى من هم هست؟ گفت: بله؟ چه بسا مى‏شود که سیر غذا مى‏خورى و تو را مشغول مى‏کنیم و از نماز و ذکر باز مى‏داریم.
29. شکمها هرگز پر از طعام نکنند - حضرت گفت: قسم به خدا که دیگر شکم خود را از غذا پر نکنم، شیطان نیز گفت قسم به خدا که هرگز مسلمانى را نصیحت نکنم (که راه فرار را یاد گیرد).سپس امام جعفرصادق (علیه السلام) نیز فرمودند: «که به خدا قسم بر گردن جعفر و آل او است که شکمهایشان را هرگز پر از طعام نکنند و به خدا قسم بر گردن جعفر و آل جعفر است که عملى هرگز براى دنیا انجام ندهند».
30. کم خورى موجب بقاء ورع و تقوى و پرخورى موجب فساد تقوى و مایه طغیان است. مولى على (علیه السلام) مى‏فرمایند:«ادْمانُ الشِّبَع یورثُ الأَشر و یُفْسِد الورع»: «تداوم پرخورى، موجب طغیان و سرکشى و فاسد کردن پرهیزکارى است». در جاى دیگر فرمودند: «بِئسَ قَرینُ الوَرَعِ الشِّبَع»: «پرخورى و سیرى، بد همنشینى براى پرهیزکارى است».
31. کم خورى و گرسنگى موجب سیرى در قیامت و پرخورى مایه گرسنگى در قیامت است. رسول اکرم (صلى الله علیه و آله) در روایتى مى‏فرمایند: «طوبى لِمَنْ طَوى و جاعَ اولئک الذین یَشْبَعُون یَومَ القیامة»: «خوشا به حال کسى که دامنه خوردن را جمع کند و گرسنگى‏کشد، آنها کسانى هستند که روز قیامت سیر هستند».در روایتى دیگر آمده است: «اکثَرُ النّاس شَبَعاً اکثرهم جُوعاً یومَ القیامة»: «کسانى که بیشتر سیر هستند، روز قیامت بیشتر گرسنه‏اند».
32. لذّت بردن از طعام  - کم خورى و گرسنگى سبب لذّت بردن از طعام است به خلاف پرخورى. به تجربهاثبات شده که اگر انسان گرسته باشد همیشه با اشتها است و غذا به دهان او طعم مى‏کند، ولى اگر سیر باشد، و بخواهد چیزى خورد آنقدر احساس لذّت نمى‏کند لذا لقمه‏هاى آخر انسان که در حال سیرى است، لذتى مانند لقمه‏هاى اول را ندارد.
33. انسانى که کم خوراک است و خود را گرسنه نگاه مى‏دارد به یاد گرسنگى فقراء و مساکین نیز هست، وقتى درد گرسنگى را کشید، درد گرسنگان را احساس مى‏کند و انگیزه‏اى بر یارى آنها و دعوت آنها بر سر سفره و اطعام کردن آنها مى‏شود به خلاف فرد سیر و پرخورى که بى‏درد است و احساس رنج و درد گرسنگان را ندارد.
34. سیر گرسنه را فراموش کند- به همین جهت بود که وقتى به حضرت یوسف (علیه السلام) گفتند: چرا گرسنگى مى‏کشى، در حالى که کلید خزینه‏هاى زمین در دست تو است و خزانه‏دار پادشاه مصر هستى؟ گفت: «اخافَ ان اشْبَعَ فَانسى الجائع»: «مى‏ترسم از این که سیر باشم و گرسنه را فراموش کنم».
35. بدهکار به شکم نباشید- کم خورى مایه کم‏مؤونه بودن است کسى که عادت بر کم‏خورى دارد غذاى کم و مال محقّرى او را کفایت مى‏کند به خلاف کسى که شکم‏پرستى کرده و خود را بر آن عادت داده است که هر روز و شب او طلبکار او است. او را مى‏کشد به جائى که به مال مردم طمع کند و او را یا به کسب حرام مى‏کشد که عقاب دارد، یا به حلال مى‏کشد که حساب دارد.
36. مصونیت روان آدمى - کم خورى و گرسنگى باعث مصونیت روان آدمى از نفوذ شیطان است. رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) فرمودند: «انّ الشیطان یجرى مِنْ آدم جرى الدّم فى العروق فَضَیّقوا مجاریه بالجُوع»: «شیطان در دروان فرزند آدم به جریان مى‏افتد مثل جریان خون در رگها، پس راههاى او را با گرسنگى ببندید»!
37. کم خوری و کنترل عمده از وساوس - با گرسنگى مى‏توان قسمت عمده از وساوس آن را کنترل کرد، قوه غضبیه و شهویه که از ارکان لشکر او هستند، با کم خوراکى تا حدّى قابل تعدیل هستند
38. این بیست ثمره بود که ذکر کردیم و غزالى در احیاء العلووم به ده تا از اینها اشاره کرده است که مرحوم خوئى در ذیل خطبه 159، جلد 9 آنها را آورده است.
39. مصونیت روان آدمى - کم خورى و گرسنگى باعث مصونیت روان آدمى از نفوذ شیطان است. رسول گرامى (صلى الله علیه و آله) فرمودند: «انّ الشیطان یجرى مِنْ آدم جرى الدّم فى العروق فَضَیّقوا مجاریه بالجُوع»: «شیطان در دروان فرزند آدم به جریان مى‏افتد مثل جریان خون در رگها، پس راههاى او را با گرسنگى ببندید»!
40. کم خوری و کنترل عمده از وساوس - با گرسنگى مى‏توان قسمت عمده از وساوس آن را کنترل کرد، قوه غضبیه و شهویه که از ارکان لشکر او هستند، با کم خوراکى تا حدّى قابل تعدیل هستند اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏2، ص: 387 اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم