امیر المومنین متقین 53- نشاط در مسیر هدایت‏ «و نشاطا فى هدى» ترجمه: و (مى‏بینى براى هر یک از متقین) نشاط و (سُرورى) در مسیر هدایت و حق.***

 

بسم الله الرحمن الرحیم

0. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
1. 53- نشاط در مسیر هدایت‏ «و  نشاطا فى هدى»  ترجمه: و (مى‏بینى براى هر یک از متقین) نشاط و (سُرورى) در مسیر هدایت و حق.***
2. شرح: «هدى و هدایت» در مقابل ضلال و ضلالت و گمراهى است، یعنى از صفات دیگر پرهیزگاران نشاط در مسیر رشاد و حق است، آنها چون روحى با نشاط  دارند، تمام اعمال آنها نیز منطبق بر نشاط است؛ عبادت و اعمال شبانه روز آنها با راحتى ونشاط انجام مى‏گیرد.
3. گفتار و سیماى آنها بانشاط و براى دیگران  نشاط  انگیز است، صورت آنها مایه و منبع سرور است، هر کس آنها را مى‏بیند، از کسالت بدر آمده، در اوج نشاط  خود را مى‏یابد.
4. این نشاط نیروى اعتقاد آنها به ثوابهائى است که در انتظار آنها است و به آنها وعده داده شده است. این سبکبالى که در خود احساس مى‏کنند به خاطر هدف بلند و شرف غایت آنها است!
5.  نشاط چگونه حاصل مى‏شود
6. نشاط ، نشأت گرفته و مولد هماهنگى روحیه و عمل است، اگر روحیه انسان مجذوب عملى شد، آن عمل با      نشاط      صورت مى‏گیرد، آن کس که عشق به کار و کسبى دارد،
7. صبح زود بانشاط  و زودتر از کارفرما به سر کار مى‏رود، اگر روحیه او مجذوب درس خواندن هم باشد، با نشاط      درس مى‏خواند، و به کسى توجهى ندارد، و خود را در اوج خوشى مى‏بیند، چنانکه از خواجه نصیرالدین طوسى نقل شده که پس از مطالعه مى‏فرمود:«ایْنَ المُلُوک، ایْنَ ابْناءُ المُلُوک»:
8. «کجایند پادشاهان و فرزندان آنها» که ببینند آنها خوشى و سلطنت مى‏کنند یا من که با این نشاط مشغول مطالعه مى‏شوم و در باغستانهاى کتب به گردش مى‏پردازم و از آنها ثمر برمى‏گیرم؛ «الکُتُب بَساتینُ العُلِماء»
9. مرحوم خواجه این مطلب را به شعر آورده و چنین گفته است:

لذات دنیوى همه هیچ است نزد من‏		در خاطر از تغیر آن هیچ ترس نیست‏
روز تنعّم و شب عیش و طرب مرا		غیر از شب مطالعه و روز درس نیست‏

گر کسى طالب بازى نیز شد همین گونه با نشاط به دنبال آن مى‏رود.

10. اگر کسى علاقه شدید به عبادت داشته باشد، عبادت بانشاط صورت مى‏گیرد، وگرنه اگر در حالت متعادل روحى نباشد و خسته و کوفته باشد، عبادت با کسالت صورت مى‏گیرد، و بسیار در نماز خواندن خود تجربه کرده‏ایم، گاهى آنقدر به نماز بى علاقگى نشان مى‏دهیم که مى‏گوئیم نماز را بخوانیم تا راحت شویم، گویا نماز عذابى است که تا نخوانیم راحت نشویم، و سریع نماز را مى‏خوانیم بى حال و بى نشاط و فکر مى‏کنیم در عذابیم و باید هر چه زودتر نجات یابیم، و گاه مى‏شود اگر در مقابل مردم بخواهیم نماز گزاریم، با آداب و با حال و با قرائت زیبا نماز مى‏خوانیم.
11. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: امیرالمؤمنین على (علیه السلام) چنین فرموده: «ثلاثُ علامات لِلْمُرائى: یَنْشُط اذا رأى الناس و یَکسل اذا کان‏ وحده و یُحبّ ان یُحمَدَ فى جمیع اموره»: سه علامت براى انسان ریاکار است: زمانى که مردم را ببیند با نشاط است و وقتى تنها باشد کسل است و دوست مى‏دارد در تمام امورش ستایش شود. مرد پرهیزگار برخلاف فرد ریاکننده در همه حال با سبکى و نشاط به کار و عبادت خود مشغول است و به غیر بى‏توجه.
12. چرا در عبادت بى‏ نشاطیم‏ : بى‏  نشاطى عوامل گوناگونى دارد، و عمده آن دو چیز باشد:
13. 1- عدم ایمان به هدف و عدم اعتقاد به اعمالى که انجام مى‏دهیم، عده‏اى از ما که در عملشان بى‏ نشاط ند براى این است که هدف مشخصى ندارند، یا ایمان به هدف ندارند، علم به خدا و معاد دارند اما نور ایمان بر قلبشان سایه‏افکن نشده است، این ایمان و سستى در عقیده موجب بى‏ نشاطى در عبادت مى‏شود، چنانکه اگر کسى هدفى براى درس خواندن و کار کردن نداشته باشد، با کسالت درس مى‏خواند و کار را انجام مى‏دهد.
14. 2- خستگى- عدم نشاط در کار و عبادت گاهى از خستگى و کوفتگى جسمى و روحى نشأت مى‏گیرد، چنانکه بسیار در اعمال روزانه خصوصاً نماز خواندن آزموده‏ایم، وقتى از سر کار با خستگى آمده‏ایم، نماز خواندن براى ما سنگینى کرده، و انجام آن سریع، و با کسالت همراه است، هر دو عامل یعنى بى‏هدفى و خستگى را مى‏توان با تقویت ایمان و ترک عمل در حال خستگى درمان کرد، چنانکه در روایات است عبادات بدون نشاط و با خستگى انجام ندهید که موجب سرخوردگى انسان از عبادت مى‏شود باید در هر کارى نسبت به آن در خود شوق و علاقه ایجاد کنیم‏
15. عبادت نیز باید توأم با نشاط باشد و هدف از عبادت و بندگى صفاى نفس و قلب است، عبادت اگر در حال کسالت و بى‏     نشاطى انجام گیرد موجب کدورت قلب مى‏شود و بهتر است انجام نگیرد!
16. البته این نکته گفتنى است که در بعضى موارد و کارها عدم توجه طرف مقابل موجب بى‏ نشاطى است مثلا اگر دانش‏آموزان توجه به معلم نکنند و معلم احساس بى‏توجهى کند، سرد و بى‏ نشاط مى‏شود، یک سخنران هم همینطور است (مستمع صاحب سخن را بر سر شوق آورد) این حالت بى‏ نشاطى در بچه‏ها هم پیدا مى‏شود،
17. فرزندان هدفشان در بیشتر اعمالشان جلب توجه پدر و مادر و بزرگترها است مثلا اگر خوب درس مى‏خوانند یا به اصطلاح حرکات و اعمالى مثل نماز خواندن انجام مى‏دهند، براى جلوه دادن خود است و باید در اعمال نیک او بزرگترها به ویژه پدر و مادر به او توجه کنند، تا تشویق شود و این کار بسیار اثر تربیتى در وى مى‏گذارد.
18. البته این عامل بى‏ نشاطى را باید با ایمان قوى از بین برد، معلم مؤمن به ارزش کار و مبلّغ و سخنران معتقد به مبدأ و معاد از بى توجهى دانش‏آموز و مردم نمى‏نالند و همچون پیامبران الهى در اعمال الهى خود بى‏ نشاطى نشان نمى‏دهند چون هدفى والا را دنبال مى‏کنند.
19. نماز و نشاط : قرآن از منافقین چنین یاد مى‏کند که آنها با کسالت نماز مى‏خوانند، نه عاشقانه: «و اذا قاموا الى الصلوة قاموا کُسالى»
20. نشاط در محیط کار- وَ النّاشِطاتِ نَشْطًا (نازعات، 2) قسم به فرشتگانى که ماموریت خود را با نشاط انجام مى‏دهند. نشاط در انجام ماموریت یک ارزش است و از انگیزش درونى افراد نشات مى‏گیرد، لذا باید مدیران کارى کنند که انگیزه افراد تقویت شود تا در انجام ماموریت‏ها و وظایف با نشاط باشند و با علاقه به آن بپردازند. حفظ نشاط در سازمان و محیط کار، یکى از وظایف اصلى مدیران است، که با حضور شاداب مدیران میسّر مى‏گردد.
21. انگیزه، اخلاص، نشاط و آگاهى در کربلا- بر خلاف دنیاى امروز که به ثروت، نیرو، اطلاعات، تخصص، تکنولوژى و حمایت دیگران تکیه دارد، اسلام کارائى و نقش همه‏ى آنها را در کنار ایمان به خدا، اخلاص، نشاط و انگیزه مى‏داند.
22. موجبات نشاط _ قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) : أمَّا تَوْبَةُ الْعَامِّ فَأَنْ یَغْسِلَ بَاطِنَهُ مِنَ الذُّنُوبِ بِمَاءِ الْحَسْرَةِ وَ الاعْتِرَافِ بِجِنَایَتِهِ دَائِماً وَ اعْتِقَادِ النَّدَمِ عَلَی مَا مَضَی وَ الْخَوْفِ‏  عَلَی مَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ وَ لا یَسْتَصْغِرَ ذُنُوبَهُ فَیَحْمِلَهُ ذَلِکَ عَلَی الْکَسَلِ وَ 0000 مصباح‏الشریعة، ص 97.: و حقیقت توبه عوام اینست که: بشوید باطن خود را که از معاصى آلوده و کدر شده است به اشک حسرت و ندامت، و اعتراف کند به تقصیر و جنایت خود دائما و در همه حال، و از صمیم دل بر اعمال سوء و غفلت گذشته خود اظهار پشیمانى کند، و پیوسته نسبت به آینده خود ترسناک و مضطرب باشد، و هرگز معصیت و خلاف را کوچک نشمارد، تا موجب جرأت و بى‏اعتنایى و کسل بودن او گردد.
23. رسول خدا (صل الله علیه وآله ) .. پس هنگامی که کسی صبح از خواب برمی خیزد: 1- خدا را یاد کند 2- وضو ب اللهگیرد 3- نماز بخواند. فَأَصْبَحَ نَشِیطاً طَیِّبَ النَّفْسِ وَ إِلا أَصْبَحَ خَبِیثَ‏ النَّفْسِ کَسْلانَ‏ مستدرک‏الوسائل، ج 6، ص 340.
24. نقش عبادت شبانگاهان در ایجاد نشاط. على علیه السّلام فرمود: خداوند متعال طاعت را براى افراد باهوش غنیمت قرار داده تا تقصیر ناتوان‏ها معلوم گردد که آنها در طاعت تفریط کرده‏اند.قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ (علیه السلام ) : إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ الطَّاعَةَ غَنِیمَةَ الاکْیَاسِ عِنْدَ تَفْرِیطِ الْعَجَزَةِ نهج‏البلاغه، حکمت 331.
25. تاثیر بوی خوش و عسل در نشاط : از امیر المؤمنین علیه السّلام که سه چیز حافظه فزایند و بلغم زدایند: خواندن قرآن، خوردن عسل و کندر، بهمین سند فرمود بوى خوش    نشاط    دارد و عسل    نشاط    دارد، و سوارى و دیدار سبزه هم    نشاط    دارند، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ (علیه السلام ) : وَ الطِّیبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّکُوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ نُشْرَةٌ نهج‏البلاغه، حکمت 400.
26. نشاط درچهره بهشتیان‏ - تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ‏ مطففین/ 24. شادی و نشاط در چهره هایشان موج می‏زند.
27. نشاط متقین‏ - قَالَ أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ (علیه السلام): طَلَباً فِی حَلالٍ وَ نَشَاطاً فِی هُدًی‏ نهج‏البلاغه، خطبه 193.
28. نشاط فرشتگان‏ - فَإِنِ اسْتَکْبَرُوا فَالَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ یُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ هُمْ لا یَسْأَمُونَ‏ فصلت/ 38.
29. 5. مرگ با نشاط-  وَ النّاشِطاتِ نَشْطاً نازعات/ 2
30. نشاط در دین‏ -قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (علیه السلام): وَ نَشَاطاً فِی هُدًی‏ نهج‏البلاغه، خطبه 193.
31. ریشه نشاط، یقین است. وَ لا یَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلا وَ هُمْ کُسالی‏ توبه/ 54.
32. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صل الله علیه وآله): أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبَادَةَ کافی، ج 2، ص 83
33.   نشاط   و سرور: ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ‏ زخرف/ 70. (آثار شادى در چهره شما هویداست)
34. تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ‏ مطففین/ 24. (طراوت و نشاط نعمتها مشهود است)
35. وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ عبس/ 39- 38. نشاط شهید -على علیه‏السلام با امید شهادت زنده بود.
36. خدمت به مردم از روى نشاط، نه اکراه‏- یک زنى آمد پهلوى حضرت زهرا (سل الله علیه ) سؤالى کرد جوابش را داد سؤال سوم، چهارم، طرف خجالت کشید حضرت فرمود چرا خجالت مى‏کشى؟ من هر جوابى که به تو مى‏دهم لذت مى‏برم چون در هر جوابى که به تو مى‏دهم یک درجه به درجات من افزوده مى‏شود
37. 4- نقش طبیعت سالم در نشاط و شادابى انسان‏ - اصلًا طبیعت در روان انسان اثر دارد. روایت داریم که انسان سه چیز را که نگاه مى‏کند، غمش بر طرف مى‏شود. نگاه به آب، نگاه به زیبایى و نگاه به سبزى! 1- سبزى 2- زیبایى 3- آب غصه را از انسان برطرف مى‏کند، یعنى طبیعت در روان انسان اثر دارد. این حدیث است. «أَرْبَعٌ یُضْئِنَ الْوَجْهَ النَّظَرُ إِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَاءِ الْجَارِى وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَهِ وَ الْکُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ» (مستدرک .../ ج 1/ ص 397)
38. مرحوم الهى در ذیل این فراز (و نشاطا فى هدى) گوید:
39. ***اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏2، ص: 219
40. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

همى بینى در آن دلهاى آگاه‏		نشاط    ا فى هدى شوقاً الى الله‏
چو یابد راه کوى دلبرش را		نشاط     انگیز سازد خاطرش را
لقد آنست ناراً جانب الطور		هدینى فى الدجى نور على نور
اضاء العین فى عین الظلام‏		فیا بشریک من هذا الغلام‏
فوادى مهجتى نور الهداه‏		نشاط      بهجتى عین الحیواه‏
تقر العین اذ راح المدام‏		و ماذا الراح بالشرع الحرام‏
بشارت باد مستان صفا را		بجان پویندگان راه وفا را
به انوار الهدى للمتّقینا		و اشراق یحبّ المحسنینا
و اعطاء لاصحاب الیمین‏		باکواب و کاس من معین‏
یکى را مست چشم یار کردند		یکى دردى کش خمّار کردند
یکى را ناز جانان دار باید		یکى را نقش بیجان جان فزاید
یکى مست بتان لاله زار است‏		یکى مخمور چشم آن نگار است‏
یکى با آب جو در کار مستى است‏		یکى هشیار صهباى الستى است‏
تو شادى با مى انگور بستان‏		چه دانى شادى ایزدپرستان‏
تو را زیبد      نشاط      آب و نانى‏		نشاط      عشقبازان را چه دانى‏