امیر المومنین متقین : 48- میانه‏روى‏ در حال غنا «و قصدا فى الغناء» ترجمه:(مى‏بینى براى هر یک از پرهیزگاران) میانه‏روى‏ در غنا و بى‏نیازى‏.*** شرح: از خصوصیات دیگر پرهیزگاران میانه‏روى‏ در زندگى است،

بسم الله الرحمن الرحیم

1. اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

1. امیر المومنین متقین : 48- میانه‏روى‏ در حال غنا «و قصدا فى الغناء» ترجمه: و (مى‏بینى براى هر یک از پرهیزگاران) میانه‏روى‏ در غنا و  بى‏نیازى‏.***
2. شرح: از خصوصیات دیگر پرهیزگاران میانه‏روى‏ در زندگى است، نه زندگى را بر خود سخت مى‏گیرند، و نه اسراف و تبذیر مى‏کنند، زیرا که‏ _{وَ أَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ} «اسراف کنندگان اصحاب آتش هستند». و همچنین: إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِینِ‏ «تبذیر کنندگان پیوسته برادر شیاطین هستند».
3. جهان گلستان - اگر تمام مردم جهان این صفت پسندیده را رعایت کنند، جهان گلستان خواهد شد، در کره زمین منابع غذائى و حیاتى فراوانى است، ولى این خیال خامى است که کسى خیال کند این منابع نامحدود است خیر، منابع محدود است و اگر انسانها عادلانه از آن استفاده کنند، و عادلانه توزیع شود، در گوشه‏اى از این جهان فقرى دیده نخواهد شد، اسراف و تبذیر در طرفى فقر و گرسنگى و در طرفى مرگ را به ارمغان مى‏آورد.
4. پانصد هزار دلار -گویند پانصد هزار دلار در شبانه‏روز مخارج یک دلال اسلحه بود، وقتى در طرفى از دنیا چنین است جاى تعجب نیست، در اتیوپى و جنوب سودان گروه گروه از گرسنگى بمیرند.
5. مسرفین و مبذّرین - آمار رسمى نشان مى‏دهد در عرض سال هزاران نفر در اثر گرسنگى مى‏میرند، و در طرفى میلیونها تن مواد غذائى براى اینکه نرخ بشکند به دریا ریخته مى‏شود! واقعاً این مسرفین و مبذّرین اگر خود شیطان نباشند برادر او هستند.
6. این که مراد میانه‏روى‏ - مرحوم خوئى در شرح خود در ذیل این فراز دو احتمال داده است: در طلب مال و تحصیل ثروت باشد، یعنى در کسب مال و طلب روزى از میانه روى تجاوز نمى‏کند به حیثى که فرائض و واجبات او ترک شود، چنانکه در فرزندان و بندگان دنیا مشاهده مى‏شود (از بس عشق به جمع آورى مال دارد از مسجد و نماز جماعت و چه بسا نماز واجب مى‏ماند).
7. مراد این باشد که با اینکه بى نیاز است، میانه‏روى‏ در حرکات و سکنات و مصارف مالش بلکه جمیع افعالش دارد، یعنى اینکه توانگرى او موجب طغیان و خروج از حد اعتدال و تجاوز از حدّ نمى‏شود، چنانکه خداوند متعال فرمود: إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى‏- أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‏: «انسان طغیان مى‏کند اگر ببیند که بى نیاز شده است».
8. آرى پرهیزگار مسلک قناعت‏ برگزیده و از اسراف و تبذیر و بخل به دور است، نه آن قدر ولخرجى مى‏کند که مسرف و مبذّر شود، و نه سخت مى‏گیرد که در زمره بخلاء داخل شود. در روایتى از امام حسن عسکرى  (علیه السلام)‏ آمده: «للاقتصاد مقداراً فَانْ زاد علیه فهو بُخْل»:
9. «براى میانه‏روى‏ حدّ و مقدارى است که اگر شخص زیاده بر آن کند، بخیل است». در روایتى نیز از مولى على  (علیه السلام)‏ رسیده: «غایَةُ الاقْتِصاد القَناعة»: «نهایت میانه‏روى‏ قناعت‏ است». یعنى از مرز قناعت‏ نباید پائین‏تر آمد، و پائین‏تر از آن بخل است و بدترین بخل، بخل بر نفس است و که از دادن و رساندن مال به نفس خود هم مضایقه مى‏کند!
10. «اسراف موضع فرود - در روایت دیگرى مولى على  (علیه السلام)‏ مى‏فرمایند: «السَّرَف مَثْواة و القَصد مَثراة»: «اسراف موضع فرود و تقلیل و کاستى، و میانه‏روى‏ موضع و موجب ازدیاد است».
11. حیات طیبه - از مولى على  (علیه السلام)‏ در مورد حیات طیبه که در این آیه آمده: مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»: «کسى که عمل صالحى انجام داد خواه مرد، خواه زن و مؤمن بود زنده داریم او را زندگى پاکیزه‏اى و جزا دهیم اجرشان را به بهتر از آنچه عمل کرده‏اند».
12. سؤال شد که مراد از «طیبه» چیست؟ فرمودند: «هى القناعة؛ «قناعت‏ است».
13. اى عزیز، به نفس خود اکفاف و قناعت‏ را سفارش و توصیه کن‏که بهترین بهره فرد قناعت‏ است‏، بدان، جوانمردى در قناعت‏ است و راضى بودن به آنچه‏ دارى و خدا مى‏رساند، جوانمردى در بخشش است، از زیاده‏طلبى و حرص خود با قناعت‏ انتقام کش، چنانکه از دشمن خود با قصاص انتقام مى‏گیرى!
14. شکم و فرج - در روایتى از امام باقر  (علیه السلام)‏ آمده که على  (علیه السلام)‏ نامرغوبترین خرما را مى‏خورد، و سپس آب روى آن مى‏آشامید و سپس دست روى شکم خود مى‏زد و مى‏فرمود: مَنْ ادخل بطنُه النار فَابعده ثمّ تَمَثّل.
15. به نهایت پستى - کسى که شکمش او را داخل آتش کند (یا آتش داخل شکمش کند) خداوند او را دور مى‏کند، سپس این شعر را خواندند: هر وقت خواهش و درخواست شکم و فرج خود را برآوردى و اجابت نمودى، این دو (شکم و فرج) به نهایت پستى خود رسیده‏اند.
16. برادرم! سعى کن هرگز بواسطه اسراف در مورد شکم و فرج خود جهنمى نشوى، و هرگز براى  بى‏نیازى‏، تلاش مکن، تا ثروت اندوزى، که امور به دست دیگرى است، و آن که همه کار به دست او است، فرموده  بى‏نیازى‏ و ثروت در قناعت‏ است!
17. ثروت در قناعت - در روایت است که خداوند متعال به حضرت داود  (علیه السلام)‏ وحى رساند که‏ «وَضَعْتَ الغِنى فى القَناعة و هم یَطْلُبُونَهُ فى کثرةِ العمال فلا یَجدونَه»: «ثروت را در قناعت‏ قرار دادم و آنها در زیادى ثروت جستجو و طلب مى‏کنند و هرگز نمى‏یابند آن را».
18. قناعت تا بی نیازی - در روایتى از مولى  (علیه السلام)‏ چنین آمده: «طلبتُ الغِنى فَما وَجَدتُ الّا بالقناعة، علیکم بالقَناعة تَستَغْنُوا»: ثروت را طلب کردم نیافتم مگر به قناعت‏، بر شما است قناعت‏، تا بى‏نیاز شوید.
19. محتاج غیر نیست قانع - در روایتى دیگر از حضرت رسیده: «القَناعَةُ غُنْیَةٌ و الاقْتِصادُ بُلْغَة»:«قناعت‏ بى‏نیازى‏ و توانگرى است و میانه‏روى‏ چیزى است که کفایت زندگى مى‏کند». یعنى میانه‏روى‏ مثل مالى است که مى‏توان زندگى روزمره را با آن گذراند به طورى که چیزى در آخر باقى نمى‏ماند، ولى قناعت‏ بى‏نیازى‏ است که دیگر به غیر محتاج نیست و نیاز به امر دیگرى هم ندارد، چقدر فرق است بین کسى که هر روز غذاى همان روز را دارد و باید براى فردا کار کند با کسى که بى‏نیاز شده است.
20. مگر ما چه بدى از قناعت‏ دیدیم، که رو به اسراف گذاردیم، چرا خانواده‏هاى ما روى چشم و هم چشمى این قدر اسراف و این قدر ولخرجى مى‏کنند؟! هر روز لباسهاى جدید با مدهاى جدید، شلوارهاى رنگارنگ، پیراهنهاى جورواجور، و اى کاش مى‏پوشیدند تا کهنه و پاره مى‏شد، یکى دو مجلس مى‏پوشند و مى‏گویند از مد افتاده یا دیگر زشت است، این لباسى را که در فلان مجلس و فلان عروسى پوشیدم، دوباره بپوشم؟ مگر نمى‏بینى فلانى با اینکه شوهرش کارگر است، براى این مجلس چادر و لباس جدیدى دوخته و پوشیده، چرا من نکنم؟! مردم ما باید بدانند تا این روش در جامعه ما و در مملکت ما رایج است، بیچارگى و ذلت هم هست، هر روز محتاج یک کشورى هستیم، باید قناعت‏ کنیم که قناعت‏ موجب  بى‏نیازى‏ و قطع سلطه است «القناعة تغنى»: «قناعت‏ ثروتمند و بى‏نیاز مى‏کند».
21. یادکن زندگی پیامبر را - در روایتى از امام باقر  (علیه السلام)‏ آمده هرگاه هوس بلندپروازى و زندگى افرادى که بالاى دست تو هستند، توجه تو را جلب کرد، و خواستى از مسیر قناعت‏ خارج شوى، از زندگى پیامبر و رسول گرامى (صلى الله علیه وآله) یاد کن‏ «فَانَّما کان خُبْزُه الشّعیرو حَلواه‏ التّمر و وَقُوده السَّعَفَ اذا وَجَدَه»: «همانا نان او جو و حلوا و شیرینى او خرما و وسیله آتش گیراندن او چوب خرما بود، اگر آن را مى‏یافت».
22. پس سعى کن اى برادر با یادآورى زندگى پیامبر (صلى الله علیه و آله) و رهبر خود، زندگى مقتصدانه و متعادلى برگزینى که به قول ابن میثم شارح نهج‏البلاغه، میانه‏روى‏ فضیلت عدل در استعمال متاع دنیا است، و حذف زوائد بر قدر ضرورت. از اسراف و تبذیر دورى کن،
23. دور ریز نباشد - که در روایت ریختن آب زیادى در ظرف پس از نوشیدن، یا دور ریختن هسته خرما از اسراف و تبذیر شمرده شده است.
24. تبذیر بمعنى تفریق - و اصل آن بذر پاشیدن است بعدا بطور استعاره بآنکه مال خویش را ضایع میکند مبذّر گفتند «إِنَ‏ الْمُبَذِّرِینَ‏ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِینِ» اسراء: 27، اسرافکاران برادران شیاطین‏اند «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً» اسراء: 26، در قاموس گوید: بذر: تخم و پاشیدن آن است‏
25.  تبذیر نکنید مال خود را ضایع نکنید -  نقل شده که روزى امام صادق  (علیه السلام)‏ دستور دادند تا رطب براى خوردن حاضران آوردند، که بعضى رطب را مى‏خوردند و هسته ان را به دور مى‏افکندند، فرمود: «این کار را نکنید که این تبذیر است و خدا فساد را دوست نمى‏دارد».
26. اسراف در آب نکنید - و نیز نقل شده پیامبر (صلى الله علیه و آله) از راهى عبور مى‏کردند که یکى از یارانشان به نام سعد مشغول وضو گرفتن بود، و آب زیاد در وضو مصرف مى‏کرد، پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود: «چرا اسراف مى‏کنى اى سعد!» سعد عرض کرد: آیا در آب نیز اسراف است؟! حضرت فرمود: «نَعَم و ان کُنتَ على نِهر» «آرى هر چند در کنار نهر باشى».
27. حکمت چهارم:«وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً» (اسراء/ 26) ولخرجى نکنید. اگر جامعه‏ى اسلامى به همین آیه‏ى دو کلمه‏اى عمل کند، اگر با یک عاطفه و اخلاق، جلوى اسراف و تبذیر گرفته شود، بسیارى از مشکلات موجود از میان برداشته مى‏شود.
28. زندگی ساده - مى‏بینى یک خانه‏ى یک میلیونى، نیم میلیون خرج ظاهر خودش است. نیم میلیون دکورسازى آن است و این دکور سازى‏هایى که الآن در خانه‏هاى ما هست، در دوران طاغوت رسم بوده است. حالا در حکومت اسلامى اگر خانه‏ها ساده باشد، اگر عروسى‏ها را ساده بگیریم، بسیارى از موانع را پشت سر خواهیم گذاشت.
29. ولخرجى‏ها گرفته شود. «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً» جلوى ولخرجى‏ها گرفته شود. «إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ» (اسراء/ 27) این‏هایى که ولخرجى مى‏کنند، برادر شیطان هستند. چون شیطان چه مى‏کند؟ شیطان دائم اختلاف را زیاد مى‏کند.
30.  اسراف و تبذیر هم اختلاف را زیاد مى‏کند. کسى که ولخرجى مى‏کند، کسى که هر جلسه با یک لباس و کلاه مى‏رود، پس کسى که نمى‏تواند اینگونه لباس بپوشد، به آن مجلس نمى‏رود. آن که نرفت، دائم کینه‏ها هم زیاد مى‏شود، چون‏ «إِنَّما یُریدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَهَ وَ الْبَغْضاءَ» (مائده/ 91) قرآن مى‏گوید: شیطان فاصله را بین مردم زیاد مى‏کند
31. ولخرجى‏ها و فاصله‏ها - ولخرجى‏ها هم فاصله‏ها را زیاد مى‏کند. چند تا پسر عمو و پسردایى که زندگى آنها ساده است و با هم رفیق هستند، همین که یکى از آن‏ها رفت و مهم شد، دیگر این کوتاه‏ها به آن که بلند شد نمى‏رسند. دارند از هم جدا مى‏شوند. همین که جدا شدند، جدایى جسم، جدایى روح را هم در پى دارد. شاید به همین خاطر باشد که قرآن مى‏گوید: «إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ»
32. شیطان نزد تو وخدا رجیم است : یعنى همین طور که به شیطان مى‏رسى، مى‏گویى: «أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ» چطور شیطان نزد تو و خدا رجیم است و تو از او دورى مى‏جویى؟ کسى هم که ولخرجى مى‏کند، چون او با آن کار، دلش مى‏خواهد شما نگاهش کنى و به او عظمت بدهى،
33. به ولخرج عظمت ندهید - بر عکس، اگر شما به او نگاه کردى و سرت را پایین انداختى، تحقیر مى‏شود. ولخرج‏ها را در جامعه تحقیر کنید، تا دیگر ولخرجى کم شود. چون من وقتى کفش و کلاه فلان تهیه مى‏کنم که شما بگویى، به! چه وضعى دارد. مى‏خواهم شما را به خودم جذب کنم. اما اگر عوض این که من شما را جذب کنم، شما مرا تحقیر کردى، من دیگربه کفش و کلاهم نمى‏نازم.
34. ولخرج ازبراداران شیطان است - «إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ» یعنى‏اى جامعه‏ى مسلمان‏ها، از این به بعد هیچ سلامى به خاطر وضعیت مادى زندگى به کسى ندهید. اگر تاجرى دیدى و به خاطر اسکناس هایش به او سلام دادى‏ دو سوم دینتان نابود مى‏شود.
35. اگربخاطر پولش سلام دادی- امام معصوم به ما فرمود: «مَنْ تَوَاضَعَ لِغَنِىٍّ طَلَباً لِمَا عِنْدَهُ ذَهَبَ ثُلُثَا دِینِهِ» (تحف‏العقول، ص 217) اگر به کسى به خاطر پول هایش سلام گرم کنید، دو سوم دینتان نابود مى‏شود
36. ولخرجى‏ها گرفته شود.درحالی که کارهایی از آن مهم‏تر هم هست که میشود انجام داد . نزد بعضی ها ولخرجی در عروسی برایشان مهم است نزد بعضی ها ولخرجی در مراسم فاتحی ونزد بعضی ها ولخرجی خرید قبر پیش آنها مهم است.  دورى از اسراف و تبذیر در مراسم شادى و عزا - اسراف و تبذیر حرام است ما توى عروسى‏ها خیلى اسراف و تبذیر مى‏کنیم توى مرده‏ها چقدر اسراف و تبذیر مى‏شود توى قبرها چقدر اسراف و تبذیر مى‏شود من نمى‏دانم آنهایى که قبر مى‏خرند توى مخ‏شان چیه؟ بنده مى‏خواستم براى خودم قبر بخرم رفتم پیش مرجع تقلیدم گفتم من دیگر شصت سالم شده است از پارسال تا حالا هم چند بار است که مریض مى‏شوم شاید یکبار سکته و .. توى یکى از این امامزاده‏ها یا مشهد یا قم مى‏خواهم قبرى بخرم مرجع تقلید من گفت که قبر نخر فکر زنده‏ها باش آن چیزى که خواستم با آن قبر بخریم سه دانگ خانه خشتى خریدیم با یک نفر دیگر شریک شدیم با هم خانه‏اى خشتى خریدیم و الآن صد و بیست تا طلبه فاضل دارند توى این خانه خشتى ما درس مى‏خوانند تخصصى مهدویت در قم مدرک هم مى‏دهد طلبه‏هاى تحصیلکرده هم هستند نصف آن مال من است و این پولى است که من مى‏خواستم براى خودم قبر بخرم بجاى اینکه براى استخوان مرده خودم خرج کنم براى صد و بیست تا طلبه زنده خرج مى‏کنم براى چى قبر مى‏خرى؟

37. تبذیر زیر مجموعه اسراف است که با بی‌برنامگی و نوعی پاشیدگی در مصرف یا مصرف کردن مال در راه انجام معاصی و مخالفت با خداوند محقق می‌شود. تبذیر باوجود رابطه نزدیک ...

38. مرحوم الهى این بلبل باغ سخن در ذیل این فراز (و قصدا فى غنى) گوید:

فانّک مهما تعط بطنک بسؤلَه‏

و فرجَک نالا منتهى الذّمِ أجْمَعا

 

وگر یابد غنى در دار فانى‏		گزیند اقتصاد زندگانى‏
نه با اسراف و تبذیر است خورسند		نه در زنجیر حرص و بخل پابند
نه سرمست غرور بى نیازى است‏		نه پابست خیالات مجازى است‏
گدایان چون به ثروت دست یابند		چو مستان سر زحکم عقل تابند

 

برون پاى از گلیم خویش سازند		چو فرعونى به ملک و جاه نازند
ز شهوات رانى نفس خود آرا		فسون خوانند دستور خدا را
ولى هنگام دولت پارسائى‏		نماید نیکوان را راهنمائى‏
که هم حظ تن و جان بازیابند		هم از فرمان جانان رخ نتابند

40. ***اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏2، ص: 175-اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم