اقسام حقیقت و مجازلغوی 5- الف:دلالت مطابقی -طلب 17- مخصص – عام تعریف عام عام به لفظى گفته مى شود که همه افراد و مصادیق مفهوم خود را در بر مى گیرد. به عبارت دیگر، عام لفظى

 

                               

 

 

بباللهم صل علی              بسم الله الرحمن الرحیم

                                   اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم

                               اقسام در اصول فقه 2   

                          اقسام  حقیقت و مجازلغوی

                               5- الف:  دلالت مطابقی          

                 اقسام طلب

                17- اقسام مخصص –

                 - اقسام  عام

 

0. تعریف عام
1. عام به لفظى گفته مى شود که همه افراد و مصادیق مفهوم خود را در بر مى گیرد. به عبارت دیگر، عام لفظى است که بر شمول و فراگیرى مفهوم خود نسبت به همه افراد و مصادیقش دلالت مى کند.

 

2. اقسام عام

 

3. الف: عام افرادی یا استغراقی = تک تک افراد ؛ هر یک از افراد و مصادیق، به تنهایى و به طور

مستقل، موضوع حکم است. این نوع عام را عام استغراقى یا افرادى مى نامند. : کلیه اتباع ایرانی باید دارای شناسنامه باشند.

 

4. ب: عام مجموعی ، همه افراد و مصادیق عام در نظر گرفته شده و براى مجموع آنها یک حکم مقرر شده است، به طوری که مجموع افراد، روى هم رفته موضوع حکم به شمار مى رود .. مثال اگر افراد متعدد در یک حادثه بمیرند فرض بر این است که همه آنها در آن واحد مرده اند .

 

5. ج : عام بدلی = در عام بدلى افراد و مصادیق مختلف یک مفهوم، در طول هم و به نحو علی البدل مورد توجه قرار مى گیرد و حکم موردنظر به یک فرد نامعین تعلّق مى گیرد

 

6. اگر عامی وارد شد و این عام با مفهوم کلام دیگر تعارض داشته باشد، اینجا این سؤال مطرح می شود که آیا عام به وسیله این مفهوم تخصیص می خورد یا نه؟

 

7. نمونه ای از تخصیص عام به وسیله مفهوم موافق = هیچ فاسقی را احترام نکن مگر اینکه خدمتکار دانشمندان باشد

 

8. مفهوم موافق عام را تخصیص می زند و معنای کلام این چنین می شود«. را احترام نکن مگر اینکه خدمتکار دانشمندان باشد یا خودش دانشمند باشد

 

9. ب  :  تخصیص عام به وسیله مفهوم مخالف = ضمان دینی که سبب آن هنوز ایجاد نشده است باطل است.

 

10. مخصص = یعنی هر لفظ عبارت یا دلیل غیرلفظى که دامنه شمول عام را محدود کند، مخصص نامیده اند

 

11. اقسام مخصص

 

12. الف : مخصص متصل و مخصص منفصل

 

13. مخصص متصل = زمانی مخصص متصل نامیده می شود که مخصص به عام چسبیده و وصل باشد (مخصص در جمله ای جدا از عام نباشد و همراه عام آمده باشد). مثال - کلیه معاملات تجار تجارتى است،
14. مخصص منفصل عبارت است از اینکه مخصص جدا از عام باشد (یعنی عام در یک جمله باشد و مخصص در جمله ای دیگر باشد). مثال ماده 445 قانون مدنی:  هر یک از خیارات، بعد از فوت، منتقل به وارث می شود.

 

15. ب:  مخصص لفظی وغیر لفظی

 

16. مخصص لفظی
17. اگر مخصص در جمله به صورت لفظ آمده باشد، به آن مخصص لفظی می گوییم. مثال: هر صلحی نافذ است جز صلح بر امر نامشروع.

 

18. مخصص غیر لفظی : اگر به صورت لفظ نیامده باشد، به آن مخصص غیر لفظی می گوییم.مثال: خداوند در قران فرموده اند : الله خالق کل شی (خداوند همه چیز را آفریده است)؛ که در این جا عقل به این حکم می دهد که خداوند ذات و صفات خودش را نیافریده است. پس این مخصص غیر لفظی است، زیرا به صورت لفظ نیامده است و عقل این را استنباط کرده است.

 

19. قانون به عنوان مخصص مقرر می دارد - قیم نمی تواند اموال غیر منقول مولّی علیه را بفروشد.

 

20. عمل به عام قبل از فحص مخصص = اگر شک کنیم که عام دارای مخصصی متصل است، به این شک توجه نمی کنیم و فوراً به عام عمل می کنیم.

 

21. حالت دوم : اگر شک کنیم که عام دارای مخصص منفصل است. به این شک توجه می کنیم و فوراً به عام عمل نمی کنیم(یعنی در ابتدا به دنبال مخصص می گردیم) و حال اگر برای آن عام مخصصی نیافتیم، آن موقع به عام عمل می کنیم.

 

22. یک مخصص پس از چند عام = در این جا به بررسی چند نظر می پردازیم.

 

23. نظر اول: آخوند خراسانی معتقد است که رجوع مخصص به آخرین عام یقینى است، ولى در مورد رجوع

 

24. مخصص به عام های پیش از آن، اجمال وجود دارد و کلام گوینده فاقد ظهور است.

 

25. نظر دوم : برخی اصولیون معتقدند به تمام عام های قبل بر می گردد.

 

26. نظر سوم: برخی دیگر هم معتقدند فقط به عام آخری بر می گردد.

 

27. شک در احتمال نسخ یا تخصیص = اگر دو دلیل داشته باشیم و شک کنیم که یکی از این دو دلیل، دلیل دیگر را نسخ کرده و یا تخصیص زده است (در اینجا چند حالت وجود دارد

 :

28. حالت اول:  تاریخ عام و خاص معلوم و همزمان هستند : در این حالت، خاص، مخصص عام است و نه ناسخ آن
29. حالت دوم:  تاریخ عام و خاص معلوم است و عام بر خاص مقدم است : این حالت دو قسم می شود:

 

30. 1زمان عمل به عام رسیده و ما در حال عمل به عام هستیم : در این جا، خاص، نسخ کننده ی عام است ونه مخصص آن.

 

31. 2 :  زمان عمل به عام نرسیده و ما در حال عمل به عام نیستیم : در این جا، خاص، مخصص عام است و نه ناسخ آن
32. حالت سوم:  تاریخ عام و خاص معلوم است و خاص بر عام مقدم است : در این جا، خاص، مخصص عام است
33. حالت چهارم:  تاریخ عام و خاص مجهول و ما تاریخ هیچ   ندانیم : هر دو دلیل ساقط  و باید به اصول عملیه مراجعه کنیم
34. حالت پنجم: تاریخ یکی از عام و خاص معلوم و تاریخ دیگری مجهول است : در این حالت به اصل تأخرحادث مراجعه کنیم
35. خلاصه : سه مورد از شش حالت خاص، مخصص عام است (1)

 

36. اقسام  حقیقت و مجازلغوی:اگر لفظی را اهل لغت برای معنایی معین کنند و این لفظ در همان معنایى که اهل لغت براى آن معین کرده اند به کار رود، حقیقت لغوی نام دارد و اگر در معنای دیگری به کار رود، مجاز لغوی نام دارد.

 

37. اقسام طلب:طلب بر سه قسم است :

 

38. قسم اول: طلب عالی از دانی (یعنی فردی که دارای مقام بالاتری است؛ کاری را از فردی که دارای مقام پایین تری است طلب می کند)، که به این نوع طلب امر می گویند.

 

39. قسم دوم: طلب دانی از عالی (یعنی فردی که دارای مقام پایین تری است؛ کاری را از فردی که دارای مقام بالاتری است طلب می کند)، که به این نوع طلب استدعا می گویند.

 

40. .قسم سوم: طلب مساوی از مساوی (یعنی مقام فردی که کاری را از فرد دیگری طلب می کند با او مساوی است)، که به این نوع طلب خواهش می گویند

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم