فضایل انسانی ..اخلاق عبارت از صورت ثابتى است براى نفس و کارهایى که از نظر عقل و شرع ستوده است به آسانى از آن صادر مىشود که خوشخویى نام دارد، و اگر کارهاى بد از آن صادر شود آن صورت منشاء کار بد است
دوشنبه, ۲۹ آذر ۱۴۰۰، ۰۶:۳۹ ب.ظ
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
- اخلاق :
- اخلاق عبارت از صورت ثابتى است براى نفس و کارهایى که از نظر عقل و شرع ستوده است به آسانى از آن صادر مىشود که خوشخویى نام دارد،
- و اگر کارهاى بد از آن صادر شود آن صورتى که منشاء کارهاى بد است بدخویى نامیده مىشود.
- اخلاق صورت ثابتى است براى نفس از این رو به کسى که به ندرت مال مىبخشد، آن هم به سبب حاجتى که ممکن است پدید آمده باشد سخى نمىگویند مگر آن که این خوى در نفسش رسوخ کرده باشد،
- اخلاق عبارت از فعل نیست. بسا مردمى که خوى بخشندگى دارند امّا بخشش نمىکنند به سبب نداشتن مال یا وجود مانعى،
- امام صادق عَلَیْهِ السَّلَامُ به نقل از رسول خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود:هنگامى خداوند نسبت به خانوادهاى اراده خیر و سعادت نماید، راحتى و مداراى زندگى و اخلاق نیک روزیشان گرداند.
- (چهبسا) داراى اخلاق نیکى باشد که به واسطه آن، خداوند او را به مرحله مقام روزه دارِ سحَرخیز برساند.امام صادق عَلَیْهِ السَّلَامُ به نقل از رسول خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود:
- نزدیکترین شما نسبت به من در قیامت، خوش اخلاقترین و نزدیکترین فرد نسبت به مردم خواهد بود.
- 67- امام صادق عَلَیْهِ السَّلَامُ فرمود: شخصى به حضور پیامبر خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ آمد و عرضه داشت: اى رسول خدا! کدامین شخص از جهت ایمان برتر و کاملتر است؟
- فرمود: خوش اخلاقترین آنها. پس از سمت راست و از چپ و از پشت سر حضرت آمد (و مرتّب سؤال خود را تکرار کرد)، حضرت فرمود: برایت گفتم که خوش اخلاقترین آنها.
- از رسول خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود:اى مردم! به خدا سوگند! من مىدانم که شما نمىتوانید مردم را با اموال خود خوشحال و راضى گردانید؛ ولى با خوشرویى و اخلاق نیک مىتوانید که ایشان را دلگرم و راضى نمایید.
- جابر گوید: از امام باقر عَلَیْهِ السَّلَامُ شنیدم که مىفرمود: خداوند متعال هر آسانگیر خوشرو و خوش اخلاقى را، رحمت کند.
- اسحاق بن عمّار گوید:از امام صادق عَلَیْهِ السَّلَامُ شنیدم که مىفرمود: اخلاق (نیک) هدیه و احسانى است که خداوند به هر یک از بندگانش بخواهد جایزه مىدهد، پس بعضى بر مبناى سرشت آنها و برخى بر نیّت آنها خواهد بود.
- مردى نزد حضرت رسول صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ آمد و گفت: فلانى مُرد و زمین را براى قبر او کندیم ولى زمین از کَندن و پذیرش او ممانعت کرد.
- رسول خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: همانا او بد اخلاق بوده است.
- امام صادق عَلَیْهِ السَّلَامُ فرمود: اخلاق نیک سبب افزایش روزى مىگردد.
- و لا یخفى على أیّ قارئ و باحث أن أدب النفس ضرورىّ لمن أراد أن یتحلى بمکارم الاخلاق، و اخلاق القرآن الکریم، و یتأسى بالرسول محمد، صلى اللّه علیه و سلم، قال تعالى: لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً [الأحزاب- 21].
- انما العلم ثلثة: آیة محکمة او فریضة عادلة او سنة قائمة و معمولًا به حسب تقسیمى که تقریباً از قرون اولیه اسلام شده که علم دینى منحصر به سه قسم است: علوم اعتقادى و علوم اخلاقى و علوم فقهى و عملى، مفاد این حدیث را نیز بر همین سه مرتبه تطبیق کردهاند. مناط تقسیم علوم به سه قسم اعتقادى و خُلقى و عملى یک تقسیم فلسفى است
- علوم اخلاقى: فالإنسان مطبوع على سبعة اخلاق: على الغضب، و الرغبة، و الرهبة، و الشهوة، و الغفلة، و الشک، و الشرک. فالخلق کلهم أقروا بأن اللّه تعالى فطر الناس علیها.
- فریضه عادله اشاره است به علوم اخلاق که خوبشان لشکرعقلند و بدشان لشکر جهلند زیرا آرایش با قسم اول و پیرایش از قسم دوم لازم است و عادله بودن عبارت از حد وسط میان افراط و تفریط است که اساس تهذیب اخلاقى است و سنت قائمه اشاره به شرایع احکام و مسائل حلال و حرام است
- و انحصار علوم دین در این سه معلوم است و همینها است که در این کتاب مندرج است و مطابق است با سه نشئه وجود انسان: اول عقل، دوم نفس، سوم بدن بلکه مطابق عوالم سهگانه هستى است که عالم عقل و خیال و حس است»
- امیر المؤمنین (علیه السّلام) فرمود: از بهترین اخلاق کمک کار دین، زهد در دنیا است.
- هر کسى را که خدا دوست مىدارد یادش مىدهد که عیبش چیست؟ حدیث داریم: «و بصره عیوب نفسه» (إرشادالقلوب، ج 1، ص 101) یعنى به او مىگوید !چشمهایش را باز مىکند !که عیبش چیست؟ چون گاهى آدم نمىداند عیب خود چیست؟
- اضافه برمطلب بالا * لباس عیوب انسان را مىپوشاند، هریک از زن و مرد نیز باید عیوب و نارسایىهاى یکدیگر را بپوشانند.
- خود شناسى: علم مفید، خدا شناسى است ، خود شناسى، هدفشناسى و خط شناسى اصل است حدیث «وَجَدْتُ عِلْمَ النَّاسِ فِى أَرْبَعٍ» علم مفید 4 تا است. «أَنْ تَعْرِفَ رَبَّکَ» اینکه انسان خدا را بشناسد. خدا شناسی از خود شناسی شروع شود
- انسان شناسى، انسان مىتواند نفسش خدایى باشد، یا مىتواند از موش دزدتر باشد. مىتواند نگاه او افراد را رشد بدهد، مىتواند به اندازهى گرگ درنده باشد. خیلى انسان موجود پیچیدهاى است.
- گاهى انسان خودش هم خودش را نمىشناسد. الآن بنده که این جا هستم واقعاً چى هستم؟ حوادثى پیش مىآید که آدم مىبیند عجب، خیلى ضعیف است. ما خیال مىکردیم قوى هستیم. گاهى یک امتحاناتى پیش مىآید، آدم خودش را مىشناسد.
- مرحوم شهید مطهرى فرمود هر که مىخواهد ببیند چى است ببیند چه خوابى مىبیند. افرادى که در روز آدم خوبىاند، در خواب بدترین جنایت را مىکنند.
- خود شناسى از دیدگاه روایات 1- امیرمؤمنان على علیه السلام فرمودند: «انّه لیس لَانفُسکم ثَمنٌ الّا الجّنة فلاتَبیعوها الّا بها» «بدانید که جان شما هیچ بهایى جز بهشت ندارد پس آن را به کمتر از بهشت نفروشید.»
- خود شناسی: نُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الافاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ فصلت/ 53.قال علی (علیه السلام) من عرف نفسه فقد انتهی إلی غایة کل معرفة و علم غررالحکم، ص 232.
- و قال النبی (صل الله علیه وآله وسلم ) من عرف نفسه فقد عرف ربه عوالی اللالی، ج 4، ص 102.
- علم مفید، خدا شناسى، خود شناسى، هدفشناسى و خط شناسى- خود شناسى و توجه به شخصیت انسانى یکى از عوامل بازدارنده گناه این است که انسان شخصیت خود را بشناسد و به آن توجه داشته باشد چرا که بخشى از گناهان بر اثر آن است که انسان به ارزش خود پى نبرده است.
- به عنوان مثال: اگر بچه در خانه استکانى را بشکند به او تندى مىکنى که چرا استکان را شکستى، ولى همین بچه اگر در کنار مهمانها، دیس قیمتى غذا را بشکند، با کمال خونسردى مىگویى مهم نیست جانت بسلامت! در اینجا به شخصیت خود نزد مهمانها توجه کردى و همین باعث گردید که خود را کنترل نمودى.
- شخصیت انسان از دیدگاه قرآن : انسان از دیدگاه قرآن، خلیفهى خدا و مسجود فرشتگان مىباشد. خداوند همه چیز را براى او آفریده و تحت تسخیر او قرار داده است؛ «و سَخّر لَکم ما فِى السّموات و ما فِى الأرض جَمیعاً منه»
- «و خداواند آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است همه را از سوى خودش مسخر شما ساخته است.»
- «و لَقد کرَّمنا بنى آدم و حَمَلناهم فِى البَرّ و البَحر و رزقناهم من الطّیّباتِ و فَضّلناهم على کَثیرٍ ممّن خَلقنا تَفضیلًا» «و هر آینه فرزندان آدم را گرامى داشتیم و در خشکى و دریا (بر مرکبها و کشتى) برنشاندیم و از چیزهاى پاکیزه روزیشان دادیم وآنان را بر بسیارى از آفریدگان برترى کامل بخشیدیم»
- این تعبیرات بیانگر شخصیت ارزشمند و والاى بشر، و مواهب مادى و معنوى الهى نسبت به اوست که گل سرسبد موجودات است.خداوند در سوره توبه خطاب به مؤمنین مىفرماید:«أرَضیتم بِالحَیوة الدّنیا» «آیا شما به زندگى دنیا راضى شدهاید؟»
- ارزش انسان به خط فکرى و سیرهى عملى اوست. (فرمود: «فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ»، و نفرموده: «بهم اقتَدِه»).
- ارزش انسان به خردورزى اوست، اگر تعقّل نکند، بدترین جنبندگان مىشود.
- ارزش انسان به افکار و عقاید صحیح اوست. «مُؤْمِناً»
- ارزش انسان ز علم و معرفت پیدا شود..... بى هنر گر دعوى بیجا کند رسوا شود
هر که بر مردان حق پیوست عنوانى گرفت..... قطره چون واصل به دریا مى شود دریا شود
اىکه بر ما مىکنى از جامه نو افتخار..... افتخار آدمى کى جامه دیبا شود
قیمت گوهر شود پیدا برِ گوهر شناس..... قدر ما در پاى میزان عمل پیدا شود
آدمى هرگز نمىبیند ز سنگینى گزند..... از سبک مغزى بشر چون سنگ پیش پا شود
در مسیر زندگى هرگز نمىافتد به چاه..... با چراغ دین و دانش گر بشر بینا شود
ما که در راه طلب دم از حقیقت مىزنیم...... طعنههاى مدعى کى سدّ راه ما شود
سر فرو مىآورد هر شاخه از بارآورى..... مىکند افتادگى انسان اگر دانا شود
چند روزى گر به کام مدعى گردد فلک..... غم مخور خسرو که روزى هم بهکام ما شود
اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
